Korekty wyniku finansowego w metodzie pośredniej rachunku przepływów pieniężnych

Powszechnie wiadomo, że główną różnicą pomiędzy zyskiem netto a przepływem pieniężnym są te kategorie kosztów, które nie generują wydatków. Spośród tych kosztów, najistotniejszym jest amortyzacja. Korekta ta, ze znakiem plus, obejmuje amortyzację środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne - gdyż amortyzacja stanowi koszt niepieniężny, niepowodujący wydatku. Przepływem pieniężnym (wydatkiem) jest zapłata z tytułu zakupu danego składnika aktywów (a nie dokonanie odpisu amortyzacyjnego) ujmowana w rachunku przepływów pieniężnych w działalności inwestycyjnej w tym okresie, w którym nastąpił wydatek.

Przykład ten obrazuje, że jednostka odzyskuje poniesione wcześniej nakłady na nabycie maszyny w postaci korekty wyniku finansowego netto o wartość amortyzacji. W większości przypadków, amortyzację poprzedzą bowiem nakłady finansowe na nabycie lub wytworzenie środka trwałego, zatem w długookresowej perspektywie możemy tę korektę analizować, jako zwrot wcześniej poniesionych wydatków inwestycyjnych.

Uwaga: Korektę z tytułu amortyzacji wykazuje się zawsze ze znakiem dodatnim, co oznacza, że przy sporządzaniu rachunku przepływów pieniężnych metodą pośrednią do wyniku finansowego dodać należy wartość amortyzacji.

W Polsce obowiązuje zasada swobody obrotu dewizowego. Oznacza to, że polskie jednostki mają prawo wyrażania i rozliczania w walucie obcej rozrachunków wynikających zarówno z transakcji przeprowadzonych z zagranicznymi, jak i krajowymi kontrahentami. W takim przypadku konieczne jest uwzględnienie ryzyka kursowego. Jednostka dokonująca transakcji musi wiedzieć, że przez zmiany kursów walutowych, kwota przepływu pieniężnego, którą kasowo otrzyma lub zapłaci może się różnić od kwoty przychodu lub kosztu z dnia dokonania transakcji ujętej w sprawozdaniu finansowym memoriałowo. Konsekwencje przewalutowania walut obcych na walutę polską, ujęte w bilansie i rachunku zysków i strat, na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych należy skorygować. W zakres tej korekty wchodzi:

a) wyłączenie zrealizowanych różnic kursowych niedotyczących działalności operacyjnej i przesunięcie ich do tych działalności, których dotyczą, a więc do działalności inwestycyjnej lub finansowej; różnice kursowe zrealizowane, powstałe w toku innych niż operacyjna rodzajów działalności, są wykazywane w przepływach pieniężnych tej działalności, której dane zdarzenie dotyczy; dokonywana jest zatem korekta wyniku finansowego (różnice dodatnie ze znakiem minus, różnice ujemne ze znakiem plus), a następnie przepływy pieniężne z tytułu tych różnic są wykazywane odpowiednio w działalności inwestycyjnej lub finansowej, ze znakiem zgodnym z charakterem przepływu: różnice kursowe dodatnie ze znakiem plus, różnice kursowe ujemne ze znakiem minus; różnice, o których mowa, są wykazywane łącznie z kwotą operacji, która je spowodowała, np. spłata kredytu zaciągniętego w walucie obcej jest przeliczana według kursu na dzień spłaty zobowiązania i wykazana jako wydatek w przepływach pieniężnych z działalności finansowej,

b) wyłączenie niezrealizowanych (naliczonych memoriałowo) różnic kursowych niedotyczących działalności operacyjnej, ponieważ nie powodują one zmiany stanu środków pieniężnych i ich ekwiwalentów; niezrealizowane różnice kursowe dotyczące działalności inwestycyjnej lub finansowej są eliminowane jako niewpływające na stan środków pieniężnych (korekta wyniku finansowego: niezrealizowane zyski ze znakiem minus, niezrealizowane straty ze znakiem plus); ze względu na niepieniężny charakter tych różnic nie są one uwzględniane w przepływach działalności inwestycyjnej lub finansowej,

c) wyłączenie różnic kursowych z tytułu wyceny środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach walutowych i w kasie jednostki (dodatnie ze znakiem minus, ujemne ze znakiem plus); wycena środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach walutowych i w kasie nie spowodowała przepływów pieniężnych w okresie objętym rachunkiem przepływów pieniężnych, stąd, jako pozycja niepieniężna, jest eliminowana z wyniku finansowego,

d) nie ma potrzeby korygowania zrealizowanych i niezrealizowanych różnic kursowych dotyczących działalności operacyjnej, ponieważ:

• różnice kursowe zrealizowane wpływają na zmianę stanu środków pieniężnych,
   
• różnice kursowe niezrealizowane powodują zmianę stanu należności i zobowiązań, a tym samym podlegają samoczynnej eliminacji w ramach działalności operacyjnej.

Uwaga: Znak korekty będzie zależny od wpływu na wynik finansowy - różnice dodatnie, powodujące wzrost wyniku finansowego, będą korygowane ze znakiem minus, natomiast różnice ujemne będą korygowane ze znakiem plus.

W tej pozycji następuje korekta wyniku finansowego o odsetki i otrzymane dywidendy dotyczące działalności inwestycyjnej oraz odsetki dotyczące działalności finansowej. W związku z tym:

• odsetki i dywidendy otrzymane są wyłączane z wyniku finansowego ze znakiem minus (korekta dotyczy pozycji przychodów z operacji finansowych), a jednocześnie włączane do przepływów pieniężnych działalności inwestycyjnej,
   
• odsetki zapłacone są wyłączane z wyniku finansowego ze znakiem plus, a następnie wykazywane w odpowiednich pozycjach działalności finansowej jako wydatek (w pozycji C.II.8. "Odsetki"),
   
• odsetki i dywidendy naliczone, lecz nieotrzymane ani niewypłacone, stanowią odpowiednio korektę wyniku finansowego ze znakiem plus lub minus, tj. przeciwnym do posiadanego; ze względu na ich niepieniężny charakter nie są one uwzględniane w przepływach działalności inwestycyjnej lub finansowej oraz nie wykazuje się ich w zmianie stanu należności lub zobowiązań (w pozycjach odpowiednio: A.II.7 lub A.II.8 rachunku przepływów pieniężnych). Rozwiązaniem alternatywnym jest nieuwzględnianie odsetek i dywidend naliczonych, lecz nieotrzymanych ani niewypłaconych w omawianej korekcie, ale należy je wtedy wykazać odpowiednio w zmianie stanu należności lub zobowiązań (w pozycjach: A.II.7 lub A.II.8 rachunku przepływów pieniężnych).

Korekta dotycząca działalności inwestycyjnej, obejmuje zyski i straty ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych i inwestycji, likwidacji tych składników, a także przekazane darowizny niepieniężne, nadwyżki i niedobory inwentaryzacyjne, niepieniężne straty i zyski nadzwyczajne oraz aktualizacje wartości. Są to pozycje niepieniężne, dlatego wymagają one wyłączenia z przepływów pieniężnych działalności operacyjnej. Korekty obejmują w szczególności:

a) (-) zysk, (+) stratę na sprzedaży składników działalności inwestycyjnej,

b) (+) stratę na likwidacji składników działalności inwestycyjnej, tj. wartość netto zlikwidowanych składników,

c) (+) przekazane darowizny niepieniężnych składników działalności inwestycyjnej,

d) (-) ujęte w wyniku finansowym, ujawnione nadwyżki inwentaryzacyjne składników działalności inwestycyjnej,

e) (+) ujęte w wyniku finansowym, ujawnione niedobory inwentaryzacyjne składników działalności inwestycyjnej,

f) koszty i przychody związane ze zdarzeniami losowymi, których wystąpienie i skutki są zarówno możliwe jak i trudne do przewidzenia i które są lub nie są związane z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności (plus lub minus),

g) odpisy korygujące wartość składników aktywów trwałych oraz krótkoterminowych aktywów finansowych z tytułu trwałej utraty wartości i ich korekty (plus lub minus),

h) aktualizację wyceny aktywów finansowych, jeżeli jej skutki są odnoszone na wynik finansowy (np. aktualizacja wartości aktywów finansowych krótkoterminowych do wartości rynkowej in minus - korekta ze znakiem plus), chyba że jednostka wykazuje ją w pozycji A.II.10. "Inne korekty".

Zmiana stanu rezerw obejmuje zmianę stanu rezerw na zobowiązania, wykazanych w pozycji B.I pasywów bilansu według załącznika na 1 do ustawy o rachunkowości, tzn. rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego (tworzonych na podstawie art. 37 ustawy o rachunkowości), rezerw na świadczenia emerytalne i podobne (tworzonych na podstawie art. 39 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy) oraz pozostałych rezerw na zobowiązania (tworzonych na podstawie art. 35d ww. ustawy oraz art. 39 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy).

Uwaga: Zwiększenie stanu rezerw wykazuje się ze znakiem plus, a ich zmniejszenie ze znakiem minus.

Warto dodać, iż w przypadku gdy zachodzi różnica między zmianą stanu rezerw w rachunku przepływów pieniężnych oraz analogiczną zmianą stanu w bilansie, to przyczynę powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień sporządzanych według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości. Różnice te mogą np. wynikać ze zmiany stanu rezerw na odroczony podatek dochodowy, jeżeli rezerwę na podatek utworzono z pominięciem wyniku finansowego netto bieżącego okresu, w ciężar kapitału (funduszu) własnego, tj. na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.

Zmiana stanu zapasów - odpowiada zmianie stanu zapasów wykazanych w pozycji B.I aktywów bilansu.

Uwaga: Wzrost stanu zapasów wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie ze znakiem plus.

Co ważne, jeśli zachodzi różnica między zmianą stanu tej pozycji w rachunku przepływów pieniężnych oraz w bilansie, to przyczynę powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień sporządzanych według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości. Nie uwzględnia się tu np. zmiany stanu zapasów z tytułu wkładu niepieniężnego otrzymanego lub przekazanego pod postacią składników aktywów obrotowych (zapasów) czy zmiany stanu zapasów z tytułu ich przeniesienia do środków trwałych (w tym w budowie) lub przekwalifikowania środków trwałych do zapasów.

Zmiana stanu należności - odpowiada zmianie stanu należności wykazanych w pozycja A.III i B.II aktywów bilansu. Należności z tytułu sprzedaży na zasadach kredytu kupieckiego, także o terminie płatności powyżej roku (od dnia powstania należności) zalicza się do działalności operacyjnej.

Uwaga: Wzrost należności wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie ze znakiem plus.

Nie uwzględnia się zmiany stanu należności dotyczących działalności inwestycyjnej, np. z tytułu sprzedaży środków trwałych lub z operacji i zdarzeń niepieniężnych, jak np. z zamiany należności z tytułu dostaw i usług na udziały.

Jeśli zachodzi różnica między zmianą stanu należności wykazaną w rachunku przepływów pieniężnych oraz w bilansie, to przyczynę powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień sporządzanych według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości.

Warto zwrócić uwagę na problem ujęcia VAT w rachunku przepływów pieniężnych. Rozwiązaniem sugerowanym przez KSR nr 1 jest przypisanie operacji związanych z tym podatkiem do działalności operacyjnej. W metodzie pośredniej pomaga to osiągnąć neutralność tego podatku, bowiem bilansowa wartość należności i zobowiązań zawierająca VAT jest wzajemnie "kompensowana". Wynika to z faktu, że VAT zawarty w wartości należności bądź zobowiązania w momencie zakupu jest drugostronnie ujęty jako VAT należny lub naliczony.

Korekta zmiany stanu zobowiązań obejmuje swoim zakresem jedynie zmianę stanu zobowiązań krótkoterminowych (i funduszy specjalnych) - pozycja B.III pasywów bilansu, z wyłączeniem zmiany stanu zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek, krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych, zobowiązań wekslowych oraz innych zobowiązań finansowych wobec jednostek powiązanych i pozostałych. Wykorzystane kredyty kupieckie (tj. zobowiązania handlowe o odroczonym terminie płatności), także o terminie płatności powyżej roku (od dnia powstania zobowiązania), zalicza się do zobowiązań działalności operacyjnej.

Uwaga: Wzrost zobowiązań wykazuje się ze znakiem plus, a zmniejszenie ze znakiem minus.

Nie uwzględnia się w tej pozycji zmian stanu zobowiązań dotyczących działalności inwestycyjnej, finansowej ani z operacji lub zdarzeń niepieniężnych, jak np. zamiany zobowiązań dotyczących działalności operacyjnej na kapitał (fundusz) własny czy zmiany stanu zobowiązań z tytułu podatku dochodowego odnoszonych bezpośrednio na kapitał (fundusz) własny (np. błąd popełniony w poprzednich latach obrotowych, w następstwie którego nie można uznać zatwierdzonych sprawozdań finansowych za okresy poprzednie za poprawne - art. 54 ust. 3 ustawy o rachunkowości). Jeśli zachodzi różnica między zmianą stanu tej pozycji wykazaną w rachunku przepływów pieniężnych oraz w bilansie, to przyczynę powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień sporządzanych według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości.

W zmianie stanu funduszy specjalnych nie ujmuje się między innymi zmiany stanu spowodowanej odpisem z zysku na zasilenie ZFŚS oraz na zadeklarowane, lecz niewypłacone nagrody z zysku.

Dodajmy, iż analogicznie, jak to miało miejsce dla należności, również w korekcie zmiany stanu zobowiązań należy pamiętać o przypisaniu VAT do działalności operacyjnej.

Obowiązek tworzenia rozliczeń międzyokresowych wynika z zastosowania zasady współmierności przychodów i kosztów. Jest ona przywołana w art. 6 ust. 2 ustawy o rachunkowości. W myśl tej zasady koszty i przychody powinny być przypisane do okresu, którego faktycznie dotyczą, co prowadzi do ujęcia w księgach rachunkowych rozliczeń międzyokresowych kosztów - czynnych lub biernych oraz rozliczeń międzyokresowych przychodów.

W jednostce mogą wystąpić długoterminowe i krótkoterminowe:

• rozliczenia międzyokresowe dotyczące kosztów i obciążeń przyszłych okresów (w tym czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz inne rozliczenia międzyokresowe) oraz
   
• rozliczenia międzyokresowe przychodów.

Uwaga: Zmianę stanu rozliczeń międzyokresowych czynnych wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych w kwocie łącznej, przy czym:

• wzrost stanu, oznaczający zwiększenie zaangażowania środków pieniężnych i ich ekwiwalentów - wykazuje się ze znakiem minus,
   
• zmniejszenie stanu, wiążące się z dokonaniem rozliczenia z wynikiem finansowym netto - bez poniesienia wydatku, wykazuje się ze znakiem plus.

Nie wykazuje się w zmianie stanu rozliczeń międzyokresowych np. zmiany rozliczeń czynnych długoterminowych i krótkoterminowych z tytułu odroczonego podatku dochodowego odnoszonego bezpośrednio na kapitał (fundusz) własny.

Uwaga: Zmianę stanu rozliczeń międzyokresowych przychodów wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych w kwocie łącznej, przy czym:

• wzrost stanu - wykazuje się ze znakiem plus,
   
• zmniejszenie - wykazuje się ze znakiem minus.

Nie wykazuje się zmiany stanu rozliczeń międzyokresowych przychodów ujętych drugostronnie na kontach aktywów lub zobowiązań, a w szczególności zmiany stanu ujemnej wartości firmy w roku jej powstania, wartości darowizn niepieniężnych otrzymanych w postaci składników aktywów trwałych, a także dotacji - w roku ich otrzymania.

Jeżeli zachodzą różnice między łączną sumą czynnych rozliczeń międzyokresowych oraz rozliczeń międzyokresowych przychodów wykazanych w rachunku przepływów pieniężnych oraz w bilansie, to przyczyny powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień sporządzanych według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości.

W pozycji "Inne korekty" wykazuje się inne aniżeli uprzednio omówione korekty wyniku finansowego netto z tytułu operacji lub zdarzeń niepieniężnych dotyczących działalności operacyjnej, a między innymi:

• aktualizację wyceny aktywów finansowych, jeżeli jej skutki są odnoszone na wynik finansowy (np. aktualizacja wartości aktywów finansowych krótkoterminowych do wartości rynkowej in minus - korekta ze znakiem plus), chyba że jednostka wykazuje ją w pozycji A.II.4 rachunku przepływów,
   
• dotacje w roku ich otrzymania, jeżeli zostały w całości, z pominięciem rozliczeń międzyokresowych przychodów, odniesione na wynik finansowy bieżącego okresu (minus),
   
• umorzenie zaciągniętych kredytów, pożyczek i innych zobowiązań finansowych (minus),
   
• umorzenie udzielonych pożyczek (plus).