Podmioty powiązane według prawa bilansowego

W świetle art. 3 ust. 1 pkt 43 ustawy o rachunkowości, przez jednostki powiązane rozumie się dwie lub więcej jednostek wchodzących w skład danej grupy kapitałowej. Natomiast grupę kapitałową - w myśl art. 3 ust. 1 pkt 44 tej ustawy - tworzą jednostka dominująca i wszystkie jej jednostki zależne.

Zwracamy uwagę, iż jednostkami powiązanymi dla celów bilansowych mogą być jedynie spółki prawa handlowego oraz przedsiębiorstwa państwowe. Nie uważa się za jednostki powiązane spółek prawa handlowego należących do tego samego właściciela - osoby fizycznej, mimo iż spółki te prowadzą ze sobą interesy. Warunkiem powiązania jest bowiem posiadanie własności przez spółki prawa handlowego, a nie przez ich właściciela (osobę fizyczną).

Przez jednostkę dominującą - w myśl art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy o rachunkowości - rozumie się jednostkę będącą spółką handlową lub przedsiębiorstwem państwowym, sprawującą kontrolę nad jednostką zależną, w szczególności:

a) posiadającą bezpośrednio lub pośrednio większość ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym jednostki zależnej, także na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu, wykonującymi prawa głosu zgodnie z wolą jednostki dominującej, lub

b) będącą udziałowcem jednostki zależnej i uprawnioną do kierowania polityką finansową i operacyjną tej jednostki zależnej w sposób samodzielny lub przez wyznaczone przez siebie osoby lub jednostki na podstawie umowy zawartej z innymi uprawnionymi do głosu, posiadającymi na podstawie statutu lub umowy spółki, łącznie z jednostką dominującą, większość ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym, lub

c) będącą udziałowcem jednostki zależnej i uprawnioną do powoływania i odwoływania większości członków organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących tej jednostki zależnej, lub

d) będącą udziałowcem jednostki zależnej, której więcej niż połowę składu organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących w poprzednim roku obrotowym, w ciągu bieżącego roku obrotowego i do czasu sporządzenia sprawozdania finansowego za bieżący rok obrotowy stanowią osoby powołane do pełnienia tych funkcji w rezultacie wykonywania przez jednostkę dominującą prawa głosu w organach tej jednostki zależnej, chyba że inna jednostka lub osoba ma w stosunku do tej jednostki zależnej prawa, o których mowa w lit. a), c) lub e), lub

e) będącą udziałowcem jednostki zależnej i uprawnioną do kierowania polityką finansową i operacyjną tej jednostki zależnej, na podstawie umowy zawartej z tą jednostką zależną albo statutu lub umowy tej jednostki zależnej.

Jednostką zależną jest jednostka będąca spółką handlową lub podmiotem utworzonym i działającym zgodnie z przepisami obcego prawa handlowego, kontrolowana przez jednostkę dominującą (art. 3 ust. 1 pkt 39 ustawy o rachunkowości). Jak z powyższego wynika, forma prawna jednostki dominującej i zależnej ograniczona jest do spółki handlowej lub przedsiębiorstwa państwowego.

Przez zaangażowanie w kapitale rozumie się natomiast jakikolwiek udział w kapitale innej jednostki, mający charakter trwałego powiązania. Zwracamy uwagę, iż trwałe powiązanie występuje zawsze w przypadku nabycia, zakupu lub pozyskania w innej formie udziału w kapitale jednostki stowarzyszonej, chyba że zbycie udziału w krótkim okresie (tzn. nie dłużej niż rok) od dnia jego nabycia, zakupu lub pozyskania w innej formie jest wysoce prawdopodobne, poprzez zawarcie umowy lub podjęcie innych aktywnych działań dotyczących zbycia (por. art. 3 ust. 1 pkt 37d ustawy o rachunkowości).

Termin "wysoce prawdopodobny" oraz "aktywne działania" dotyczące zbycia są wzorowane na zapisach MSSF 5 "Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana" (paragraf 7 stanowi o wysokim prawdopodobieństwie, a w paragrafie 8 jest mowa o aktywnym programie znalezienia nabywcy). Ponadto termin "wysoce prawdopodobny" został rozwinięty poprzez wprowadzenie przykładowych działań jednostki (tj. zawarcie wiążącej umowy lub podjęcie innych aktywnych działań dotyczących zbycia). Termin "aktywnych działań" podkreśla fakt, iż jednostka nie tyle musi podjąć decyzję, lecz powinna podjąć szersze działania w tym zakresie, np. poprzez zawarcie wiążącej umowy, aktywnego poszukiwania nabywcy.

W świetle art. 3 ust. 1 pkt 41 ustawy o rachunkowości, jednostką stowarzyszoną jest jednostka będąca spółką handlową lub podmiotem utworzonym i działającym zgodnie z przepisami obcego prawa handlowego, w której znaczący inwestor posiada zaangażowanie w kapitale, oraz na którą wywiera znaczący wpływ. Znaczącym inwestorem jest natomiast jednostka będącą spółką handlową lub przedsiębiorstwem państwowym, która posiada zaangażowanie w kapitale innej jednostki i wywiera znaczący wpływ na tę jednostkę (art. 3 ust. 1 pkt 38 ustawy o rachunkowości). Z kolei przez znaczący wpływ na inną jednostkę rozumie się niemającą znamion sprawowania kontroli lub współkontroli zdolność jednostki do wpływania na politykę finansową i operacyjną innej jednostki, w szczególności przez:

• udział w podejmowaniu decyzji w sprawie podziału zysku lub pokrycia straty lub
   
• zasiadanie w organie zarządzającym, nadzorującym lub administrującym, lub
   
• przeprowadzanie istotnych transakcji z tą jednostką, lub
   
• udostępnianie tej jednostce informacji technicznych o zasadniczym znaczeniu dla jej działalności, lub
   
• możliwość powoływania i odwoływania członków organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących, lub
   
• posiadanie nie mniej niż 20% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej jednostki.

Uwzględniając powyższe wyjaśnienia w tych pozycjach sprawozdania finansowego, w których należy wykazać dane dla:

• jednostek powiązanych - wykazuje się dane jednostki dominującej oraz jednostek od niej zależnych,
   
• pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale - wykazuje się przede wszystkim dane dotyczące jednostek współzależnych i stowarzyszonych z jednostką sporządzającą sprawozdanie finansowe, a także dane dotyczące znaczącego inwestora oraz wspólnika jednostki współzależnej (wszystko zależy od tego jaka jednostka sporządza sprawozdanie finansowe).