Odpisy amortyzacyjne od środków trwałych

Środki trwałe wprowadzane są do ewidencji bilansowej w ustalonej wartości początkowej. Wartość tę zmniejszają odpisy amortyzacyjne dokonywane w celu uwzględnienia utraty wartości środków trwałych, która następuje na skutek ich używania lub upływu czasu. Wyjątek stanowią grunty niesłużące wydobyciu kopalin metodą odkrywkową, od wartości których nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych.

W świetle przepisów bilansowych rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania (art. 32 ust. 1 ustawy o rachunkowości). Amortyzację bilansową można więc rozpocząć bezpośrednio po przyjęciu środka trwałego do użytkowania (np. począwszy od miesiąca, w którym wprowadzono go do ewidencji środków trwałych) lub później. Natomiast zgodnie z przepisami podatkowymi odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środka trwałego począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym wprowadzono go do ewidencji. W praktyce jednostki przyjmują rozwiązanie polegające na rozpoczęciu bilansowej amortyzacji środków trwałych w momencie wynikającym z ustaw o podatku dochodowym, czyli od miesiąca następującego po ich przekazaniu do używania. Przyjęcie takiej reguły nie jest sprzeczne z przepisami prawa bilansowego i powinno wynikać z zasad (polityki) rachunkowości jednostki.

Zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych zostały określone w art. 32 ustawy o rachunkowości. Są one przeprowadzane drogą systematycznego, planowego rozłożenia wartości początkowej środka trwałego na ustalony okres amortyzacji. Na dzień przyjęcia środka trwałego do używania należy ustalić okres lub stawkę i metodę jego amortyzacji. Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej trzeba uwzględnić okres ekonomicznej użyteczności danego środka trwałego. Na ustalenie tego okresu wpływają w szczególności:

a) liczba zmian, na których pracuje środek trwały,

b) tempo postępu techniczno-ekonomicznego,

c) wydajność środka trwałego mierzona liczbą godzin jego pracy, liczbą wytworzonych produktów albo innym właściwym miernikiem,

d) prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego,

e) przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego.

Aby ustalić roczną stawkę amortyzacyjną stosowaną dla celów bilansowych, można skorzystać z następującego wzoru:

So = 100 : Es

gdzie:

Przykładowo, jeśli uznamy, że okres ekonomicznej użyteczności maszyny produkcyjnej będzie wynosił 10 lat, to roczna stawka amortyzacyjna obliczona według tego wzoru wyniesie 10%, tj. (100 : 10 lat).

Warto wspomnieć, że dla celów bilansowych można również przyjmować stawki określone w wykazie stawek amortyzacyjnych zawartych w załącznikach do ustaw o podatku dochodowym. Warunkiem jest jednak, aby zapewniły one odpisanie w koszty wartości początkowej środka trwałego w okresie jego gospodarczego wykorzystywania przez jednostkę. Decyzja w tej sprawie należy do kierownika jednostki i trzeba ją zapisać w przyjętych zasadach (polityce) rachunkowości.

W praktyce najczęściej stosowanymi metodami amortyzacji dla celów bilansowych są metoda liniowa oraz degresywna. W metodzie liniowej koszty amortyzacji rozkładają się równomiernie na cały okres użytkowania środka trwałego, gdyż podstawą naliczania odpisów amortyzacyjnych jest w każdym roku obrotowym jego wartość początkowa. Z kolei w metodzie degresywnej stosuje się stawkę amortyzacyjną podwyższoną odpowiednim współczynnikiem i ustala malejące odpisy amortyzacyjne. W pierwszym roku używania odpisy te nalicza się od wartości początkowej brutto, a w kolejnych latach - od wartości początkowej pomniejszonej o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne. W roku, w którym roczna kwota amortyzacji obliczona według metody degresywnej jest niższa od rocznej kwoty amortyzacji obliczonej według metody liniowej, przechodzi się na metodę liniową (nie jest to traktowane jako zmiana metody amortyzacji).

Raz wybraną metodę amortyzacji należy stosować konsekwentnie przez cały okres użytkowania środka trwałego aż do jego pełnego zamortyzowania.

W księgach rachunkowych odpisy amortyzacyjne ujmowane są w ciężar kosztów działalności operacyjnej. Drugostronnie są one księgowane na koncie 07-1 "Odpisy umorzeniowe środków trwałych". Jeśli jednostka prowadzi pełny rachunek kosztów, to odpisy amortyzacyjne może ujmować zapisem:

- Wn konto 40 "Koszty według rodzajów" (w analityce: Amortyzacja),

- Ma konto 07-1 "Odpisy umorzeniowe środków trwałych"

oraz równolegle

- Wn odpowiednie konto zespołu 5,

- Ma konto 49 "Rozliczenie kosztów".