Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

Pozycję tę zobligowane są wypełnić jednostki, w których tworzy się tzw. kapitał (fundusz) rezerwowy. W spółkach z o.o. zasady tworzenia tego kapitału regulują przepisy art. 177-179, art. 192 i art. 200 § 2 K.s.h., w prostych spółkach akcyjnych - przepisy art. 300¹⁵ § 2 i art. 300⁴⁷ § 2 pkt 3 K.s.h., natomiast w spółkach akcyjnych - przepisy art. 348 § 1, art. 362 § 2 pkt 3, art. 396 § 4 i art. 457 § 2 K.s.h.

Do ewidencji kapitału (funduszu) rezerwowego przeznaczone jest konto 81-2 "Kapitał (fundusz) rezerwowy". W sprawozdaniu finansowym sporządzanym według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości, saldo Ma konta 81-2 prezentuje się w pasywach bilansu w pozycji A.IV. "Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe". W pozycji A.IV jednostka jest również zobowiązana wyodrębnić dodatkowo wartość kapitałów rezerwowych tworzonych zgodnie z umową lub statutem spółki, tj. przeznaczonych - w myśl tej umowy lub statutu - na ściśle określony cel, oraz wartość kapitałów rezerwowych tworzonych na udziały (akcje) własne. W pozycji tej wykazuje się także kapitał zakładowy i akcyjny spółek kapitałowych w organizacji (do czasu ich rejestracji w KRS).

W spółkach z o.o. tworzenie kapitałów rezerwowych ma zasadniczo charakter dobrowolny i zależy od woli wspólników. Najczęściej są one przeznaczone na wypłatę dywidendy (kapitały utworzone z zysków lat poprzednich, które mogą być przeznaczone do podziału) lub na pokrycie strat (kapitały z dopłat wnoszonych przez wspólników). W świetle art. 36 ust. 2e ustawy o rachunkowości, w razie powzięcia uchwały wspólników tej spółki, określającej termin i wysokość dopłat, równowartość dopłat ujmuje się w odrębnej pozycji pasywów bilansu (kapitał rezerwowy z dopłat wspólników) i wykazuje się jako składnik kapitału własnego dopóty, dopóki ten nie zostanie użyty w sposób uzasadniający jego odpisanie. Uchwalone, lecz niewniesione na dzień bilansowy dopłaty wykazuje się w dodatkowej pozycji kapitałów własnych (nieobjętej sumowaniem) "Należne dopłaty na poczet kapitału rezerwowego (wielkość ujemna)" (saldo debetowe na koncie 24 prezentuje się w pozycji B.II.3 lit. c aktywów jako Inne należności krótkoterminowe). Kapitały rezerwowe w spółce z o.o. są także tworzone w celu umorzenia udziałów własnych. W świetle art. 200 § 2 K.s.h., jeżeli udziały, nabyte w drodze egzekucji, nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia nabycia, powinny być umorzone według przepisów dotyczących obniżenia kapitału zakładowego, chyba że w spółce został utworzony, w celu umorzenia udziałów, specjalny kapitał rezerwowy. Warto dodać, iż według art. 36a ust. 3 ustawy o rachunkowości, w przypadku umorzenia udziałów własnych nabytych w drodze egzekucji, bez obniżenia kapitału zakładowego, wartość udziałów własnych według ceny nabycia należy ująć jako zmniejszenie kapitału rezerwowego utworzonego w celu ich umorzenia.

Spółki akcyjne mogą tworzyć kapitały rezerwowe z zysku spółki na przyszłe dywidendy, straty oraz inne wydatki określone w statucie (por art. 348 § 1 oraz 396 § 4 K.s.h.). Ponadto spółki te tworzą kapitały rezerwowe obowiązkowo w razie obniżenia kapitału zakładowego (por. art. 457 § 2 K.s.h.) oraz w celu nabycia akcji własnych (por. art. 362 § 2 pkt 3 K.s.h.). Również proste spółki akcyjne mogą tworzyć kapitał rezerwowy z zysku spółki co wskazuje art. 300¹⁵ § 2 oraz obowiązkowo w celu nabycia akcji własnych (por. art. 300⁴⁷ § 2 pkt 3 K.s.h.).

Należy dodać, że krajowe spółki będące podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych, spełniające określone w tej ustawie warunki, dotyczące w szczególności rodzaju prowadzonej działalności, minimalnej ilości zatrudnionych pracowników oraz uczestnictwa kapitałowego w innych podmiotach, mogą - na podstawie art. 15 ust. 1hb updop - zaliczać do kosztów uzyskania przychodów odpisy na wyodrębniony w kapitale rezerwowym fundusz utworzony na cele inwestycyjne (fundusz inwestycyjny). Fundusz ten tworzy się z zysku osiągniętego za rok poprzedzający rok obrotowy. Jednostki tworzące fundusz na cele inwestycyjne wyodrębniają go w księgach rachunkowych (po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego) na koncie "Kapitał rezerwowy - fundusz na cele inwestycyjne", będącym kontem analitycznym do konta "Kapitał rezerwowy". Najpóźniej w dniu dokonania ww. odpisu na fundusz równowartość kwoty odpisu powinna być przekazana na specjalnie wyodrębniony w tym celu rachunek bankowy rozliczeniowy albo rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. W księgach rachunkowych nastąpi wówczas utworzenie konta służącego do ewidencji ww. środków pieniężnych, np. konta 13-5 "Inne rachunki bankowe - wyodrębniony rachunek funduszu inwestycyjnego".

Cele, na jakie mogą być wydatkowane środki tego funduszu, to wydatki na nabycie fabrycznie nowych lub wytworzenie środków trwałych, zaliczonych do grup 3-8 KŚT, z wyłączeniem samochodów osobowych, środków transportu lotniczego, taboru pływającego oraz innych składników majątku służących głównie celom osobistym wspólników spółki lub członków ich rodzin.

Ponadto środki takie mogą być wydatkowane na opłaty leasingowe w części stanowiącej spłatę wartości początkowej przedmiotu leasingu. Nie mogą jednak dotyczyć opłat wynikających z umowy leasingu operacyjnego (por. art. 15 ust. 1hb-1hf updop).

Nabycie fabrycznie nowych środków trwałych lub wytworzenie środków trwałych, sfinansowane ze środków funduszu inwestycyjnego rozlicza się w księgach rachunkowych według zasad ogólnych.

Natomiast wykorzystanie funduszu inwestycyjnego poprzez wydatkowanie jego środków na realizację celów inwestycyjnych skutkuje jednoczesnym wzrostem majątku jednostki, pokrytego kapitałem własnym. Uzasadnia to bieżące lub okresowe, nie rzadziej niż na dzień bilansowy, przeniesienie równowartości środków wydatkowanych z rachunku funduszu inwestycyjnego na konto nieprzeznaczonego na inwestycje kapitału rezerwowego. Przeniesienia równowartości wykorzystanych środków funduszu inwestycyjnego dokonuje się zapisem po stronie Wn konta 81-2 "Kapitał rezerwowy" (w analityce: Fundusz inwestycyjny) w korespondencji ze stroną Ma konta 81-2 "Kapitał rezerwowy" (w analityce: Pozostały fundusz rezerwowy).

Stan środków pieniężnych, zgromadzonych na wyodrębnionym rachunku funduszu inwestycyjnego, powinien na dzień bilansowy odpowiadać kwocie funduszu inwestycyjnego, wydzielonego w ramach kapitału rezerwowego.

W bilansie sporządzanym według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości informacje dotyczące funduszu na cele inwestycyjne należy zaprezentować:

1) w pasywach w pozycji A.IV. "Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe, w tym", w dodatkowym wierszu "Fundusz na cele inwestycyjne", wyszczególnionym do tej pozycji, wykazuje się stan funduszu wynikający z zapisów do konta "Kapitał rezerwowy" (w analityce: Fundusz na cele inwestycyjne),

2) w aktywach bilansu w pozycji B.III.1 lit. c) "Krótkoterminowe aktywa finansowe - środki pieniężne i inne aktywa pieniężne - środki pieniężne w kasie i na rachunkach" wykazuje się stan środków pieniężnych zgromadzonych na specjalnie wyodrębnionym rozliczeniowym rachunku bankowym lub rachunku członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej.