Zalety i wady stosowania metody bezpośredniej i pośredniej

Sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych metodą bezpośrednią, tzn. przez zestawienie przeciwstawnych strumieni pieniężnych, wydaje się metodą łatwiejszą, szczególnie dla osób nieposiadających doświadczenia w rozpoznawaniu operacji stanowiących korekty wyniku finansowego w celu uzyskania gotówkowego wyniku na działalności operacyjnej. Niewątpliwie metoda ta posiada liczne zalety, spośród których można wymienić:

• przejrzystą i zrozumiałą prezentację struktury poszczególnych wpływów i wydatków z działalności operacyjnej,
• możliwość uzyskania informacji o przepływach z działalności operacyjnej, pozwalających na porównania w czasie i pomiędzy innymi jednostkami, a także ułatwiających planowanie przyszłych przepływów pieniężnych,
• łatwość weryfikowania w obiektywny sposób pozycji i kwot poszczególnych wpływów i wydatków.

Należy jednak zaznaczyć, że stosowanie tej metody jest niezwykle pracochłonne. Budowa takiego rachunku wymaga przede wszystkim analizy transakcji na kontach 10 "Kasa" i 13-0 "Rachunek bieżący" (poza transakcjami wewnętrznymi pomiędzy tymi kontami), co w jednostkach posiadających wiele kont kas i rachunków czyni to zadanie znacznie trudniejszym. Co więcej, rachunek przepływów pieniężnych uwzględnia również ekwiwalenty środków pieniężnych, co powoduje konieczność dodatkowej analizy kont dotyczących aktywów finansowych i wyłapanie transakcji dotyczących tych ekwiwalentów. Oznacza to, że jednostki decydujące się na to rozwiązanie powinny posiadać rozbudowaną analitykę, pozwalającą na przyporządkowanie określonym wpływom i wydatkom, rejestrowanym na wyżej wskazanych kontach, odpowiednich pozycji z rachunku przepływów. Innym rozwiązaniem, może być korygowanie wartości osiągniętych przychodów i kosztów o kwoty, które nie stanowiły przepływów pieniężnych, co w przypadku dużej liczby operacji gospodarczych jest bardzo czasochłonne oraz wymaga szczególnej ostrożności, ze względu na fakt, że operacje przychodów i kosztów są wykazywane w kwotach netto.

Jedną z istotnych kwestii przy sporządzaniu rachunku przepływów pieniężnych jest wykazywanie kwot VAT. Przyjmuje się, że podatek ten można wykazywać łącznie z kwotami netto, które stanowią podstawę jego naliczania. W ten sposób można uniknąć problemu prawidłowej klasyfikacji przy niepełnym wpływie.

Kwestią sporną jest sposób uwzględnienia VAT od działalności inwestycyjnej, gdzie możliwe są dwa rozwiązania. Pierwsze z nich polega na całkowitym ujęciu tego podatku w całości w działalności operacyjnej. Wpływy i wydatki z działalności inwestycyjnej ujmuje się wówczas w wartościach netto. To rozwiązanie jest preferowane w KSR nr 1, który wskazuje, że VAT należy ująć w pozostałych wpływach lub wydatkach z działalności operacyjnej. Rozwiązanie takie jest motywowane faktem prezentowania wszystkich podatków (m.in. PIT i CIT) w sferze operacyjnej działalności. Drugie rozwiązanie polega na przypisaniu VAT z działalności inwestycyjnej do przepływów z tej działalności i wykazywanie ich w wartościach brutto. Rozwiązanie takie byłoby znacznie bliższe rzeczywistości i zapewniłoby lepszą porównywalność. Jednak w praktyce powoduje ono wiele problemów natury technicznej, szczególnie przy stosowaniu metody pośredniej.

Co istotne, przy rozważaniu stosowania jednej z powyższych metod kierownik jednostki powinien wziąć pod uwagę zasadę istotności oraz techniczne aspekty sporządzania rachunku.

Sporządzając rachunek przepływów pieniężnych, przepływy z działalności operacyjnej można przedstawić inaczej niż zestawiając wpływy i wydatki z tej działalności, a mianowicie poprzez korygowanie osiągniętego przez jednostkę zysku netto o:

• koszty i przychody dotyczące innych niż operacyjna sfer działalności,
• zmiany stanu kapitału obrotowego, co wiąże się z ujmowaniem operacji w zapasach, należnościach i zobowiązaniach,
• pozycje niepowodujące zmian środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, tj. o koszty niegenerujące wydatków, do których zaliczamy amortyzację czy koszty rezerw,
• inne korekty.

Metoda ta nosi nazwę pośredniej. Nadmienić jednak należy, że niezależnie od przyjętej metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych - pośredniej czy bezpośredniej - ostateczny wynik w postaci przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej będzie zawsze taki sam. Do najważniejszych zalet metody pośredniej można zaliczyć:

• przedstawienie relacji między wynikiem finansowym netto a przepływami pieniężnymi netto z działalności operacyjnej jednostki, co daje znaczne możliwości porównawcze,
• ścisłe powiązanie z poszczególnymi pozycjami bilansu i rachunku zysków i strat, co nie tylko ułatwia sporządzanie rachunku przepływów, ale jest dodatkowym elementem kontroli prawidłowości sporządzania sprawozdania finansowego,
• możliwość sporządzenia rachunku przepływów bez rozbudowywania głębokiej analityki.

Pomimo że nie przynosi ona tak dokładnych danych do analizy o kierunkach przepływów pieniądza w działalności operacyjnej jak metoda bezpośrednia, to - ze względu na swoją prostotę sporządzania - metoda ta jest znacznie bardziej rozpowszechniona w praktyce gospodarczej. Wspomniana prostota nie wiąże się jednak z łatwością w identyfikacji korekt, których należy dokonać aby z memoriałowego wyniku finansowego netto uzyskać kasowy wynik pieniężny netto. Katalog tych korekt wynika ze wzoru rachunku przepływów, przedstawionego w załączniku nr 1 do ustawy o rachunkowości. Obok identyfikacji korekt wiele technicznych problemów sprawia ustalenie ich kierunku - uzyskanie wartości przepływów pieniężnych, wychodząc od zysku netto wymaga bowiem ustalenia znaku z jakim daną korektę należy dokonać.