Rezerwy w warunkach niepewności

Zasady tworzenia rezerw w warunkach niepewności

4.1. Komitet rekomenduje poddanie wnikliwej, ponownej ocenie stanu rezerw, w tym także biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów, na dzień bilansowy, obejmującej weryfikację podstaw ich początkowego ujęcia zgodnie z postanowieniami Komitetu, zawartymi w KSR nr 6 "Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe", w szczególności w pkt 4.1 i 4.2, według których:

• jednostka dokonuje wyceny rezerw nie rzadziej niż na dzień bilansowy w uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości (art. 28 ust. 1 pkt 9 ustawy). Dotyczy to również biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów.
• kwota, na którą tworzona jest rezerwa, powinna wynikać z rzetelnego, uwzględniającego racjonalne przesłanki, oszacowania środków zawierających korzyści ekonomiczne niezbędnych do wypełnienia obecnego obowiązku na dzień bilansowy lub do przeniesienia go na stronę trzecią na ten dzień.

4.2. Komitet przypomina, że zgodnie z przepisami ustawy nie tworzy się rezerw na oczekiwane okresowe straty operacyjne, czyli takie, które nie mogą być przypisane do konkretnych umów⁹. Natomiast na już zawarte umowy, których wykonanie z dużym prawdopodobieństwem spowoduje poniesienie straty, właściwe jest tworzenie rezerw (lub biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów) już w czasie realizacji umowy, kiedy poniesienie straty zostaje zidentyfikowane. Szczegółowe wytyczne w tym zakresie zawiera pkt 2.10 (definicja umów powodujących obciążenia) oraz pkt 3.1-3.2 wraz z przykładami 2 i 3 KSR 6¹⁰. Komitet rekomenduje wnikliwą ocenę i analizę tych umów, które nie zostaną zakończone do końca roku obrotowego.

4.3. Niepewność otoczenia, w którym obecnie działają jednostki, może stwarzać podstawy do podejmowania przez właściwe organy stosownych decyzji biznesowych, mających na celu zapewnienie kontynuacji działalności jednostek, m.in. poprzez:

• podejmowanie procesów restrukturyzacyjnych, w tym w zakresie redukcji zatrudnienia,
• tworzenie rezerw kapitałowych w formie obniżenia lub rezygnacji z przeznaczania części lub całości wypracowanych wyników finansowych na wypłaty dywidend lub inne dyspozycje, niż ich zachowanie w formie kapitału zapasowego lub rezerwowego.

4.4. Rezerwy na restrukturyzację, zgodnie z art. 35d pkt 2 ustawy, są tworzone wówczas, gdy są spełnione ustawowe warunki, uzupełnione przez KSR 6 (pkt 3.13). Jednym z kluczowych warunków utworzenia rezerwy na restrukturyzację jest opracowanie planu określającego obszar (obszary) działalności, objęte zamierzoną restrukturyzacją oraz jej uzasadnienie rozpoczęcia restrukturyzacji, także ekonomiczne (pkt 3.13 lit c KSR 6).

4.5. Warunki tworzenia rezerw kapitałowych wynikają z odrębnych przepisów, jednakże zamiary i propozycje podziału zysków wymagają ujawnienia stosownych informacji w sf (np. w załączniku 1 do ustawy - ust. 1 pkt 10 dodatkowych informacji i objaśnień).

Zasady zastosowania dyskonta do rezerw w warunkach niepewności

4.6. Jednostka tworząc rezerwy na przyszłe zobowiązania oraz dokonując biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów kieruje się zasadami określonymi w ustawie, m.in. w art. 35d i 39 ust. 2 oraz wytycznymi KSR 6. Wycena rezerw w uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości następuje nie rzadziej niż na dzień bilansowy (art. 28 ust. 1 pkt 9 ustawy). Kwota rezerwy powinna odzwierciedlać możliwie najdokładniejszy szacunek kwoty wymaganej do spełnienia bieżącego zobowiązania na dzień tworzenia lub weryfikacji rezerwy, z uwzględnieniem ryzyka i niepewności, które są nierozerwalnie związane z prowadzoną przez jednostkę działalnością gospodarczą (KSR 6 pkt 4.3).

4.7. Przy tworzeniu rezerw lub przy weryfikacji ich wartości należy wziąć pod uwagę, z zachowaniem zasady istotności, zmiany wartości pieniądza w czasie (KSR 6 pkt 4.10). Dzięki zastosowaniu stopy dyskontowej kwota rezerwy powinna odzwierciedlać wartość bieżącą zobowiązań. Zastosowanie dyskonta przy wycenie rezerw powoduje zazwyczaj, że ich wartość bilansowa rośnie wraz ze zbliżaniem się do terminu wypełnienia zobowiązań. Wzrost ten, wynikający z tzw. odwrócenia dyskonta, jest ujmowany jako koszt finansowy.

4.8. Stopę dyskontową (lub stopy) ustala się przed opodatkowaniem. Ich poziom odzwierciedla bieżącą ocenę rynkową dotyczącą wartości pieniądza w czasie oraz ryzyka właściwego dla zobowiązania (KSR 6 pkt 4.11).

4.9. Stopę dyskontową ustala się na podstawie występujących na dzień wyceny (dzień tworzenia lub weryfikacji rezerwy) rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw lub rynkowych stóp zwrotu z obligacji skarbowych, zależnie od przyjętych zasad (polityki) rachunkowości (KSR 6 pkt 4.10). Terminy wykupu obligacji przedsiębiorstw i obligacji skarbowych powinny być zgodne z szacunkowym terminem wykorzystania rezerwy (por. przykłady 15 i 16 w KSR 6).

4.10. W przypadku stosowania rynkowej stopy zwrotu z obligacji skarbowych jednostka może podwyższyć stopę dyskonta o czynnik związany z ryzykiem, jeżeli rezerwa dotyczy na przykład operacji finansowych na rynkach o podwyższonym ryzyku. W takim przypadku stopy procentowe są wyższe od przeciętnego oprocentowania obligacji skarbowych. Ponadto, jeżeli przy szacowaniu rezerw zakłada się szereg płatności w różnych okresach, konieczne może być odpowiednie dostosowanie stopy dyskontowej w celu odzwierciedlenia różnych terminów przepływów pieniężnych (KSR 6 pkt 4.10).

4.11. Stopy dyskontowej (stóp dyskontowych) nie powinno obciążać ryzyko, o które skorygowano szacunki przyszłych przepływów pieniężnych. Należy zapewnić spójność założeń przyjętych do kalkulacji przepływów pieniężnych i stopy dyskonta, aby wpływ danego czynnika nie został zdublowany lub pominięty. W szczególności należy zapewnić spójność w zakresie uwzględniania wpływu inflacji na wartość przyszłych przepływów pieniężnych i stopę dyskonta.

4.12. Stopy dyskonta, o których mowa w KSR 6 pkt 4.10 (tj. stopy dyskonta ustalone na podstawie rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw lub rynkowych stóp zwrotu z obligacji skarbowych), są stopami nominalnymi, tj. uwzględniają inflację. Nominalne stopy należy zastosować do dyskonta kwot przyszłych przepływów pieniężnych wyrażonych w oczekiwanych przyszłych cenach (tj. z uwzględnieniem inflacji). Natomiast przyszłe przepływy pieniężne, które są oszacowane w aktualnych cenach, należy zdyskontować przy użyciu realnej stopy dyskontowej, tj. stopy skorygowanej o wpływ inflacji (por. przykład 4).

4.13. Przy wysokiej inflacji, gdy aktualna stopa inflacji przewyższa rynkową stopę zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw lub rynkową stopę zwrotu z obligacji skarbowych, realna stopa dyskonta przyjmuje wartość ujemną. Jeżeli wycena rezerw następuje na podstawie kwot realnych, do dyskonta przepływów w aktualnych cenach stosowana jest realna stopa dyskontowa. Może to powodować wątpliwość, czy przy wycenie rezerw należałoby zastosować realną ujemną stopę dyskonta, czy też poziom realnej stopy dyskonta nie powinien spaść poniżej zera.

4.14. Dyskontowanie rezerw, jak już wspomniano, ma odzwierciedlić fakt, że rezerwa krótkoterminowa, zazwyczaj wyraża większe obciążenie dla jednostki niż długoterminowa, ze względu na zmniejszenie korzyści ekonomicznych, które nastąpi później. A zatem, co do zasady, wartość pieniądza w czasie nie powinna być ujemna. Kwota rezerwy powinna stanowić najbardziej właściwy szacunek przyszłych kosztów, do poniesienia których jednostka jest zobowiązana (KSR 6 pkt 4.3). Może to wskazywać, że stosowanie ujemnych stóp dyskontowych nie jest uzasadnione. Niemniej jednak KSR 6 wymaga, aby dany szacunek odzwierciedlał kwotę potrzebną do wypełnienia obecnego obowiązku na koniec okresu sprawozdawczego. Najbardziej właściwym szacunkiem obecnego obowiązku jest kwota, jaką zgodnie z racjonalnymi przesłankami na koniec okresu sprawozdawczego jednostka zapłaciłaby stronie trzeciej lub zapłaciłaby za przeniesienie obowiązku na stronę trzecią. Przy ujemnej stopie dyskontowej oznacza to, że strona trzecia zażądałaby wyższej płatności niż oczekiwany przyszły koszt, aby zrekompensować mniejszą siłę nabywczą pieniądza. Taka sytuacja, uzasadnia zastosowanie ujemnej stopy dyskontowej.

4.15. Dyskontowanie przepływów pieniężnych w wartościach realnych przy użyciu stopy realnej powinno dać ten sam efekt końcowy (tj. taką samą kwotę rezerwy) jak dyskontowanie przepływów pieniężnych skorygowanych o inflację przy użyciu stopy nominalnej.

4.16. Sytuacja, gdy stopa procentowa przyjmuje wartości ujemne, wynika z polityki monetarnej państwa i co do zasady występuje w krótkim okresie. Natomiast w długim okresie siły rynkowe doprowadzają do urealnienia stóp tak, aby uwzględniały one inflację. Dlatego, zastosowanie ujemnej realnej stopy do ustalenia wartości rezerwy jest zasadne, nawet jeżeli przejściowo kwota zobowiązania będzie stopniowo się zmniejszać wskutek odwrócenia dyskonta, co spowoduje okresowe zwiększenie wyniku finansowego. Jednak w przyszłych okresach wspomniane wyżej siły rynkowe doprowadzą do takich zmian stóp, które odzwierciedlą długoterminowe prognozy dotyczące inflacji, co spowoduje korektę poziomu stopy dyskontowej. To z kolei spowoduje wzrost wartości rezerwy oraz zmniejszenie wyniku finansowego. Ponadto, w okresach, w których realna stopa procentowa przyjmuje wartości ujemne będzie występować konieczność zwiększania rezerwy ze względu na fakt, że wycena realizacji obowiązku będzie rosła ze względu występowanie inflacji, co będzie stanowić przeciwwagę do efektu odwrócenia (rozwijania) dyskonta. W przypadku krótkotrwałych anomalii polegających na niedostosowaniu rynkowych stóp do poziomu inflacji (ujemnych realnych stóp procentowych), Komitet zaleca, aby w przypadku stosowania kalkulacji opartej o realne wartości, efekt odwrócenia dyskonta (zwiększający wynik finansowy) oraz skutki zmian wartości rezerwy były prezentowane łącznie w tej samej pozycji rachunku zysków i strat (przychody lub koszty finansowe). Alternatywnie jednostka może stosować stopy dyskontowe kalkulowane w oparciu o wartości nominalne, co powoduje że przyszłe przepływy są zwiększane o oczekiwany wskaźnik inflacji, a następnie dyskontowane nominalną stopą rynkową. Wartość rezerwy będzie wtedy taka sama jak w razie stosowania ujemnych realnych stóp dyskontowych. W takim przypadku ujmowanie odsetek albo w pozostałych kosztach operacyjnych albo w kosztach finansowych zależy od decyzji jednostki.

4.17. Ze względu na to, że dyskontowanie może mieć znaczący wpływ na wartość rezerw, Komitet zaleca dokonanie odpowiednich ujawnień w sf.

4.18. Ze względu na możliwe zmiany okoliczności decydujących o utworzeniu rezerw i wpływających na ich wycenę, jednostka nie rzadziej niż na dzień bilansowy powinna weryfikować zasadność istnienia rezerw i ich wartość. Szczególnie istotne przy tej weryfikacji jest zastosowanie do wyceny rezerwy właściwej stopy dyskontowej, jeżeli wymagają tego okoliczności (por. KSR 6 pkt 4.14).

4.19. Skutki weryfikacji ujmuje się prospektywnie (bez dokonywania zmian danych porównawczych) w księgach rachunkowych roku obrotowego, w którym nastąpiła zmiana.

4.20. Szacunek rezerwy wymaga osądu kierownictwa jednostki, wspomaganego dotychczasowymi doświadczeniami dotyczącymi podobnych transakcji. W niektórych przypadkach oszacowanie potrzebnych środków może wymagać konsultacji z niezależnymi ekspertami (KSR 6 pkt 4.3).

________________
⁹ Zgodnie z pkt 3.3, zdanie drugie KSR 6 nie tworzy się rezerw ani nie dokonuje się biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów związanych z przyszłą działalnością.

¹⁰ Zob. także pkt 9.10 KSR nr 3 "Niezakończone usługi budowlane".