Kapitał (fundusz) podstawowy

W pozycji A.I. wykazuje się stan kapitału (funduszu) podstawowego danej jednostki - w zależności od jej formy prawnej i zasad gospodarki finansowej określanych odrębnymi przepisami, z uwzględnieniem aktualnie obowiązujących przepisów ustawy o rachunkowości. W świetle art. 28 ust. 1 pkt 10 ustawy o rachunkowości, kapitały (fundusze) własne wykazuje się według stanu na dzień bilansowy w wartości nominalnej. Wyjątek stanowi m.in. kapitał akcyjny w prostej spółce akcyjnej, który wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy w wysokości wpisanej w rejestrze sądowym (por. art. 28 ust. 1 pkt 9b ustawy o rachunkowości).

W spółkach kapitałowych (z o.o. i akcyjnych) kapitał zakładowy ustala się i wykazuje według wartości nominalnej udziałów lub akcji w wielkości określonej w umowie (spółki z o.o.) lub statucie (spółki akcyjnej) i wpisanej w rejestrze sądowym. Zadeklarowane, lecz niewniesione wkłady kapitałowe ujmuje się jako należne wkłady na poczet kapitału (por. art. 36 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Wykazuje się je w pozycji C. "Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy" aktywów bilansu. Jeżeli akcje są wydawane po cenie emisyjnej wyższej od ich wartości nominalnej, to nadwyżkę wartości (ceny) emisyjnej nad wartością nominalną (agio) zalicza się na zwiększenie kapitału zapasowego spółki akcyjnej. Także w spółce z o.o. nadwyżkę wartości wniesionych wkładów nad wartością nominalną objętych za nie udziałów odnosi się na zwiększenie kapitału zapasowego (agio). Spółki kapitałowe w organizacji wykazują na dzień bilansowy swój kapitał zakładowy do czasu jego zarejestrowania w pasywach bilansu w pozycji A.IV. "Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe". Jeżeli w ciągu roku obrotowego nastąpiło podwyższenie kapitału zakładowego, a udziałowcy (akcjonariusze) opłacili udziały (akcje), lecz sąd nie wydał na dzień bilansowy postanowienia o zwiększeniu kapitału, to kwotę podwyżki wykazuje się jako pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe.

Warto dodać, iż opłacony, lecz niezarejestrowany w sądzie kapitał można także zaprezentować w odrębnej pozycji bilansu, np. VIII. "Kapitał (fundusz) opłacony, lecz niezarejestrowany w sądzie". Jak bowiem stanowi art. 50 ust. 1 ustawy o rachunkowości, informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym mogą być wykazywane ze szczegółowością większą niż określona w załącznikach do ustawy, jeżeli wynika to z potrzeb lub specyfiki jednostki.

Od 1 lipca 2021 r. można zakładać nową spółkę kapitałową, tzw. prostą spółkę akcyjną (P.S.A). Do jej powstania konieczne jest pokrycie kapitału akcyjnego wkładem o wartości co najmniej 1 zł. Kapitał akcyjny jest nowym rodzajem kapitału podstawowego i nie jest tożsamy z kapitałem zakładowym, występującym w spółce z o.o. oraz w spółce akcyjnej. Kapitał akcyjny wykazuje się w księgach rachunkowych w wysokości wpisanej w KRS. Zadeklarowane, lecz niewniesione wkłady kapitałowe ujmuje się jako należne wkłady na poczet kapitału (por. art. 36 ust. 2aa ustawy o rachunkowości). Kapitał ten podlega wycenie nie rzadziej niż na dzień bilansowy, w wysokości wpisanej w rejestrze sądowym (por. art. 28 ust. 1 pkt 9b ustawy o rachunkowości).

Co ważne, kapitał akcyjny P.S.A. nie jest powiązany z akcjami. Akcje P.S.A. nie posiadają wartości nominalnej, nie stanowią części kapitału akcyjnego, są niepodzielne oraz nie mają formy dokumentu (por. art. 300² § 3 oraz art. 300²⁹ K.s.h.). Akcje są obejmowane po cenie emisyjnej w zamian za wkłady pieniężne lub niepieniężne. Wkładem niepieniężnym na pokrycie akcji może być każdy wkład mający wartość majątkową, w szczególności świadczenie pracy lub usług (art. 300² § 1 i § 2 K.s.h.).

Akcjonariusz P.S.A. ma prawo do udziału w zysku oraz prawo do wypłaty z kapitału akcyjnego w kwocie wynikającej z rocznego sprawozdania finansowego, która została przeznaczona do wypłaty w uchwale akcjonariuszy (por. art. 300¹⁵ K.s.h.). Dywidendę rozdziela się w stosunku do liczby akcji, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Co ważne, na podstawie art. 300¹⁵ § 4-6 K.s.h., wypłata na rzecz akcjonariuszy z kapitału akcyjnego nie może doprowadzić do zmniejszenia kwoty tego kapitału poniżej 1 złotego. Ponadto do wypłaty z kapitału akcyjnego z części tego kapitału stanowiącej 5% sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy mają zastosowanie przepisy art. 456 § 1 i 2 K.s.h. (tzn. wypłata taka wymaga przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego mającego na celu ochronę wierzycieli). Wypłata na rzecz akcjonariuszy nie może doprowadzić do utraty przez spółkę, w normalnych okolicznościach, zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie sześciu miesięcy od dnia dokonania wypłaty. Wypłata z kapitału akcyjnego może nastąpić po wpisie zmiany jego wysokości do rejestru.

Ponadto, na podstawie art. 300¹⁹ K.s.h., w P.S.A. na pokrycie strat należy zasilić kapitał akcyjny, przeznaczając na ten cel co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy. Odpisy z zysku na kapitał akcyjny następują do momentu, w którym kapitał ten osiągnie 5% sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. Umowa spółki może upoważniać zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego. Zaliczka nie może być wypłacana z kapitału akcyjnego. Przepisy art. 300¹⁵ § 2, 3 i 5 K.s.h. stosuje się odpowiednio (por. art. 300¹⁷ § 1 K.s.h.).

W spółkach cywilnych oraz w spółkach osobowych prawa handlowego (tj. spółkach jawnych, partnerskich i komandytowych) przepisy nie określają wielkości kapitału podstawowego. W tych spółkach kapitał podstawowy wykazuje się w wielkości określonej w umowie spółki i ujętej na koncie 80 "Kapitał (fundusz) podstawowy" (w analityce: Kapitał właścicieli). Wyjątkiem jest spółka komandytowo-akcyjna, której minimalna wielkość kapitału zakładowego powinna wynosić co najmniej 50.000 zł (por. art. 126 § 2 K.s.h.).

Kapitał właścicieli w spółkach osobowych tworzony jest z wnoszonych przez wspólników wkładów pieniężnych i niepieniężnych oraz z zysku do podziału. Kapitał ten może być wykorzystywany na pokrycie straty netto oraz na zwrot części lub całości wkładów. Wkładem do spółki osobowej mogą być pieniądze, rzeczy, prawa, świadczenie usług lub pracy na rzecz spółki, patenty, prawa autorskie, prawa do znaków towarowych, prawo do licencji, prawo do korzystania z wynalazku, a także know-how. Należy jednak podkreślić, że nie każdy rodzaj usług może stać się przedmiotem wkładu. Przedmiotem wkładu nie może być zobowiązanie do bieżącego zarządzania sprawami spółki, gdyż takie zadanie spoczywa na wspólniku z mocy przepisów.

Jeśli przedmiotem wkładu niepieniężnego wspólnika jest świadczenie przez niego pracy własnej lub usług na rzecz spółki, to wartość zadeklarowanego wkładu nie podlega księgowaniu. W tym przypadku, kapitał własny wykazywany w księgach rachunkowych może być niższy od sumy wkładów wynikających z umowy spółki. Świadczenie pracy własnej lub usług, będące przedmiotem wkładu kapitałowego wspólnika odnosi się w księgach rachunkowych na zwiększenie kapitału, tj. po stronie Ma konta 80, w wartości rzeczywiście wykonanych na rzecz spółki świadczeń, w korespondencji z kontem kosztów działalności operacyjnej jednostki, tj. po stronie Wn konta zespołu 4 lub 5.

Niewpłacone i niewniesione wkłady przewidziane umową spółki wykazuje się w aktywach bilansu w pozycji C. "Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy". Na dzień bilansowy należy dokonać analizy i oceny rozrachunków ze wspólnikami, wyodrębniając z nich, zwłaszcza należności z tytułu pobranych przez wspólników zaliczek do rozliczenia (które pozostają na dzień bilansowy nadal, jako należności od wspólników na koncie 24) oraz kwoty na poczet podziału zysku, które to wypłaty mają charakter trwały. Wypłaty o charakterze trwałym, jako kwoty obciążające wspólników, ujmuje się na koncie 82 "Rozliczenie wyniku finansowego" i wykazuje w pasywach bilansu w pozycji A.VII. "Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)". Jeśli wspólnicy pobiorą w ciągu roku kwoty przewyższające wypracowany zysk, to powstałą nadpłatę można pozostawić na koncie 24 do rozliczenia w przyszłych latach obrotowych. Zaliczki przewyższające zysk wskazane jest wykazać (podobnie jak ww. niewpłacone i niewniesione wkłady) w aktywach bilansu w pozycji C. "Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy".

W jednostkach prowadzonych przez osoby fizyczne we własnym imieniu i na własne ryzyko wykazuje się kapitał podstawowy stanowiący odzwierciedlenie wkładów wniesionych przez właściciela do prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Wysokość tego kapitału nie ma charakteru stałego i w związku z tym na dzień bilansowy należy uwzględnić zmiany tego kapitału w ciągu roku, mające charakter trwały, korygując odpowiednio jego wielkość początkową. Również w tych jednostkach, podobnie jak w spółkach osobowych, konieczna jest analiza rozrachunków z właścicielem na koncie 24 celem zmniejszenia kapitału o kwotę należnych od niego kwot na poczet prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa, mających charakter trwały.