Inwestycje krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe (pozycja B.III aktywów bilansu) obejmują aktywa finansowe utrzymywane w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych z przyrostu ich wartości lub uzyskania pożytków w innej postaci - w tym również z transakcji handlowej, które są płatne, wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa pieniężne.

Do wyceny aktywów finansowych, które są instrumentami finansowymi ma zastosowanie rozporządzenie w sprawie instrumentów finansowych. Wycena pozostałych aktywów finansowych następuje zgodnie z ustawą o rachunkowości. Co istotne, niektóre jednostki - na mocy art. 28b ustawy o rachunkowości - mogą skorzystać z uproszczenia i nie stosować przepisów ww. rozporządzenia. Dotyczy to jednostek, które za poprzedni rok obrotowy nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:

1) 25.500.000 zł - w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,

2) 51.000.000 zł - w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,

3) 50 osób - w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.

Przy czym nie mogą skorzystać z tego uproszczenia jednostki określone w art. 3 ust. 1e pkt 1-6 ustawy o rachunkowości oraz jednostki mikro. Dodajmy, iż na podstawie art. 28a ww. ustawy, jednostki mikro nie wyceniają aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia. Nie stosują zatem przepisów rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych. Jednostki, które skorzystają z tego uproszczenia wyceniają wszystkie aktywa finansowe (także zaliczane do instrumentów finansowych) zgodnie z ustawą o rachunkowości. Zaznaczamy, iż rozwiązania w zakresie klasyfikacji oraz wyceny instrumentów finansowych określone w ustawie o rachunkowości oraz rozporządzeniu w sprawie instrumentów finansowych nie są tożsame. Jednostki stosujące przepisy ww. rozporządzenia, instrumenty finansowe na dzień nabycia lub powstania powinny zakwalifikować do jednej z czterech następujących kategorii:

• aktywa finansowe przeznaczone do obrotu,
• pożyczki udzielone i należności własne,
• aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności,
• aktywa finansowe dostępne do sprzedaży.

W bilansie inwestycje krótkoterminowe wykazuje się z podziałem na:

Określona w rozporządzeniu w sprawie instrumentów finansowych kategoria aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu zaliczana jest w całości do inwestycji krótkoterminowych. Pozostałe kategorie instrumentów finansowych wymienione w ww. rozporządzeniu mogą zostać zaliczone do inwestycji krótkoterminowych i długoterminowych.

3.3.1. Krótkoterminowe aktywa finansowe - w jednostkach powiązanych i pozostałych

Do krótkoterminowych aktywów finansowych zalicza się aktywa płatne i wymagane lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Wykazuje się je w bilansie w podziale na aktywa w jednostkach powiązanych (pozycja B.III.1 lit. a), jak i w pozostałych jednostkach (pozycja B.III.1 lit. b) z dalszym podziałem na:

• udziały lub akcje,
• inne papiery wartościowe,
• udzielone pożyczki,
• inne krótkoterminowe aktywa finansowe.

W pozycji B.III.1 wykazuje się wartość krótkoterminowych aktywów finansowych wynikającą z zapisów na koncie 14 "Krótkoterminowe aktywa finansowe" z uwzględnieniem skutków aktualizacji wartości tych składników aktywów (konto 14-5). Wycena akcji lub udziałów w jednostkach podporządkowanych oraz innych krótkoterminowych aktywów finansowych dotyczących należności leasingodawcy (finansującego) z tytułu leasingu finansowego następuje zgodnie z ustawą o rachunkowości, nie mają bowiem do nich zastosowania przepisy rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych. Natomiast wycena pozostałych udziałów i akcji, innych papierów wartościowych i udzielonych pożyczek oraz należności własnych następuje według przepisów rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych. Jeżeli jednostka spełnia warunki określone w art. 28b ustawy o rachunkowości i może nie stosować przepisów ww. rozporządzenia, to wszystkie krótkoterminowe aktywa finansowe może wyceniać zgodnie z ustawą o rachunkowości. W myśl art. 28 ust. 1 pkt 5 tej ustawy wycena inwestycji krótkoterminowych zależnie od wyboru jednostki może nastąpić według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa albo według skorygowanej ceny nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności. Natomiast krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek, jednostka może wycenić w wartości godziwej określonej w inny sposób. Należy jednak pamiętać, że na podstawie art. 28a ustawy o rachunkowości, jednostki mikro nie mogą stosować do ich wyceny ani wartości godziwej, ani skorygowanej ceny nabycia.

Udziały lub akcje, jako inwestycje krótkoterminowe, w księgach rachunkowych jednostek będących inwestorami mogą wystąpić tylko wówczas, jeśli spełniają kryteria wymagane w art. 3 ust. 1 pkt 18 lit. b ustawy o rachunkowości dla aktywów finansowych krótkoterminowych, czyli jeśli są przeznaczone do obrotu lub dostępne do sprzedaży w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. W bilansie na 31 grudnia 2022 r., jako krótkoterminowe, wykazane będą wszystkie udziały i akcje zaliczone do kategorii przeznaczonych do obrotu oraz te, które będą dostępne do sprzedaży w 2023 r. Aktywa dostępne do sprzedaży po tym terminie wykazuje się jako inwestycje długoterminowe. Jednostki udziały i akcje krótkoterminowe - w świetle art. 28 ust. 1 pkt 5 ustawy o rachunkowości - wyceniają według ceny (wartości) rynkowej albo ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa albo według skorygowanej ceny nabycia - jeśli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności; w przypadku tych składników, dla których nie istnieje aktywny rynek, ich wyceny można dokonać w inny sposób określonej wartości godziwej. Jednostki zobligowane stosować przepisy rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych udziały i akcje wyceniają w wartości godziwej lub skorygowanej cenie nabycia. W tej pozycji bilansu nie wykazuje się udziałów i akcji własnych jednostki sporządzającej bilans oraz udziałów i akcji jednostki dominującej posiadanych przez jednostkę zależną, ponieważ tego rodzaju akcje i udziały wykazuje się w pozycji D. "Udziały (akcje) własne".

Inne papiery wartościowe zaliczane do inwestycji krótkoterminowych wystąpią wówczas, jeśli są płatne, wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia. W tej grupie mogą zatem wystąpić inne niż udziały i akcje inwestycje krótkoterminowe w postaci papierów wartościowych, takich jak: obligacje, bony skarbowe NBP, certyfikaty inwestycyjne, prawa do poboru akcji, warranty subskrypcyjne, listy zastawne, skrypty dłużne, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych i inne niekwalifikujące się do długoterminowych aktywów finansowych, zwłaszcza te, które są notowane na aktywnym rynku (na giełdzie). Warto dodać, iż bony skarbowe NBP oraz inne papiery wartościowe z terminem wykupu nieprzekraczającym 3 miesiące od dnia bilansowego mają charakter ekwiwalentów środków pieniężnych i należy je wykazać w aktywach bilansu w pozycji B.III.1 lit. c) "Inne środki pieniężne". Dodajmy, iż według ustawy o rachunkowości, aktywa finansowe zaliczane do inwestycji krótkoterminowych wycenia się na dzień bilansowy, stosując art. 28 ust. 1 pkt 5 ustawy o rachunkowości, według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa, a inwestycje krótkoterminowe, dla których nie istnieje aktywny rynek (tzn. nienotowane na giełdzie) w inny sposób określonej wartości godziwej. Jednostki, które nie mogą skorzystać z uproszczenia określonego w art. 28b ustawy o rachunkowości, powinny w kwestii wyceny uwzględnić odpowiednie przepisy rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych.

Udzielone pożyczki krótkoterminowe, a także własne należności finansowe wykazuje się w pozycji B.III.1 aktywów bilansu tylko wówczas, jeśli kwalifikują się one do inwestycji krótkoterminowych w znaczeniu art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości i są wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Oznacza to, iż w aktywach bilansu na 31 grudnia 2022 r. wykazana będzie tylko ta część, której okres spłaty nastąpi do 31 grudnia 2023 r. Należności i udzielone pożyczki zaliczone do krótkoterminowych aktywów finansowych wycenia się, stosując art. 28 ust. 1 pkt 7 ustawy o rachunkowości, w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności. Oznacza to, że kwotę należności i udzielonej pożyczki w wartości nominalnej zwiększa się o wymagane na dzień bilansowy należne jednostce, zgodnie z umową, odsetki. Należności i udzielone pożyczki zaliczone do aktywów finansowych mogą być (na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 7a ustawy o rachunkowości) wyceniane według skorygowanej ceny nabycia. Przy czym, w sytuacji gdy jednostka przeznacza je do sprzedaży w ciągu 3 miesięcy, można je wycenić według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej. Jednostki stosujące przepisy rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych udzielone pożyczki i należności własne wyceniają w skorygowanej cenie nabycia (uwzględniającej odsetki i dyskonto). Przy czym, jeśli są to należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określono stopy procentowej, można wycenić je w kwocie wymaganej zapłaty z zachowaniem zasady ostrożności. Warto dodać, iż jednostki mikro nie wyceniają aktywów w skorygowanej cenie nabycia oraz wartości godziwej. Co ważne, w pozycji tej nie wykazuje się pożyczek z ZFŚS, nie mają one bowiem charakteru inwestycji. Pożyczki te wykazuje się w bilansie w pozycji B.II.3 lit. c) "Należności krótkoterminowe od pozostałych jednostek - inne".

Ewidencja księgowa pożyczek udzielanych innym jednostkom prowadzona jest za pośrednictwem konta 24 "Pozostałe rozrachunki". Przelew środków pieniężnych tytułem udzielenia pożyczki ujmuje się zapisem po stronie Wn konta 24 "Pozostałe rozrachunki" (w analityce: Pożyczki udzielone - konto imienne pożyczkobiorcy), w korespondencji ze stroną Ma konta 13-0 "Rachunek bieżący" lub 10 "Kasa". Natomiast spłatę pożyczki przez pożyczkobiorcę ewidencjonuje się zapisem odwrotnym, czyli po stronie Wn konta 13-0 lub 10, w korespondencji ze stroną Ma konta 24. Pożyczkodawca za udzielenie pożyczki otrzymuje wynagrodzenie w postaci odsetek, których wysokość oraz termin zapłaty określa umowa pożyczki. Odsetki te pożyczkodawca, który nie prowadzi działalności w zakresie udzielania pożyczek, zalicza do przychodów finansowych i ujmuje w księgach, zapisem po stronie Wn konta 24, 13-0 lub 10, w korespondencji ze stroną Ma konta 75-0.

Inne krótkoterminowe aktywa finansowe wykazuje się w pozycji B.III.1 aktywów bilansu, jeśli nie są to udziały, akcje lub papiery wartościowe albo udzielone pożyczki i należności własne, a są płatne i wymagane w okresie dłuższym niż trzy miesiące, lecz nieprzekraczającym 12 miesięcy od dnia bilansowego, np. lokaty terminowe o terminie zapadalności dłuższym niż 3 miesiące, ale krótszym niż rok od dnia bilansowego, należności od korzystającego (leasingobiorcy) w przypadku leasingu finansowego płatne w roku obrotowym następującym po dniu bilansowym. Przy czym lokaty terminowe w świetle ustawy o rachunkowości wycenia się według wartości nominalnej wraz z odsetkami, a w świetle rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych wycenia się je w skorygowanej cenie nabycia (uwzględniającej odsetki i dyskonto). Natomiast należność od leasingobiorcy wycenia się analogicznie jak inne należności, w kwocie wymaganej zapłaty z zachowaniem zasady ostrożności (por. art. 28 ust. 1 pkt 7 ustawy o rachunkowości).

W pozycji B.III.1 lit. c) aktywów bilansu wykazuje się:

• środki pieniężne w kasie i na rachunkach,
• inne środki pieniężne,
• inne aktywa pieniężne.

Środki pieniężne w kasie wycenia się według wartości nominalnej. W pozycji tej wykazuje się stan gotówki (w tym banknotów i monet) posiadanej przez jednostkę w kasie na dzień bilansowy, wyrażonej zarówno w złotych polskich jak i w walucie obcej. Stan gotówki w kasie wynikający z ksiąg rachunkowych powinien być potwierdzony inwentaryzacją w drodze spisu z natury i zgodny ze stanem wykazanym w tym spisie na dzień bilansowy. Środki pieniężne w walucie obcej znajdujące się na dzień bilansowy w kasie wycenia się i wykazuje w bilansie w wartości przeliczanej na walutę polską (stosując art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości), po kursie średnim ogłoszonym dla danej waluty obcej przez NBP na ten dzień.

Środki pieniężne na rachunkach obejmują stan środków pieniężnych zgromadzonych przez jednostkę np. na rachunku bieżącym i innych rachunkach bankowych, w tym na wyodrębnionym rachunku środków pieniężnych ZFŚS i ZFRON. Środki pieniężne na rachunkach wykazuje się w wielkości potwierdzonej przez bank wyciągiem bankowym. Środki zgromadzone na rachunkach bankowych wycenia się w wartości nominalnej, przy czym wartość nominalna obejmuje również odsetki dopisane przez bank do stanu rachunków. Środki pieniężne w walucie obcej znajdujące się na dzień bilansowy na rachunku walutowym wycenia się po kursie średnim ogłoszonym na ten dzień dla danej waluty obcej przez NBP (por. art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości).

Inne środki pieniężne obejmują niekwalifikujące się do środków pieniężnych w kasie i na rachunkach bankowych środki pieniężne, zwłaszcza:

• środki pieniężne w drodze na dzień bilansowy, w tym utargi przekazane do banku, których wpływ na rachunek nie został potwierdzony do końca okresu rozliczeniowego, a także wypłaty z rachunku bankowego do kasy za pośrednictwem innej jednostki lub przelewy na rachunki bankowe w innych bankach - środki te wykazuje się w bilansie w wartości nominalnej w wielkości wynikającej na dzień bilansowy z ksiąg rachunkowych,
• pełniące funkcję płatniczą, np. weksle i czeki obce, płatne w ciągu 3 miesięcy od dnia wystawienia,
• lokaty terminowe o terminie zapadalności krótszym niż 3 miesiące, w wartości nominalnej wraz z odsetkami naliczonymi na dzień bilansowy od tych lokat, które jeszcze nie stały się należnością.

Inne aktywa pieniężne wycenia się w wartości nominalnej. Obejmują one niekwalifikujące się do poprzednich pozycji (środków pieniężnych) przykładowo weksle i czeki obce o terminie płatności dłuższym niż 3 miesiące, należne jednostce dywidendy od spółek, w których jednostka posiada udziały lub akcje.

3.3.2. Inne inwestycje krótkoterminowe

Jako inne inwestycje krótkoterminowe (pozycja B.III.2) wykazuje się składniki niekwalifikujące się do aktywów finansowych, spełniające kryteria wymagane dla inwestycji, które nie stanowią udziałów i akcji, papierów wartościowych, udzielonych pożyczek, należności własnych lub środków pieniężnych, jeśli są przeznaczane do zbycia w okresie 12 miesięcy od dnia bilansowego, np. zdeponowane w banku złoto lub kamienie szlachetne, na okres nieprzekraczający 12 miesięcy od dnia bilansowego. Wycenia się je w sposób określony w art. 28 ust. 1 pkt 5 ustawy o rachunkowości, tj. według ceny (wartości) rynkowej, a jeżeli nie są notowane na giełdzie - w cenie nabycia nie wyższej od ceny rynkowej lub w inny sposób ustalonej wartości godziwej.