Inwestycje długoterminowe

Inwestycje długoterminowe (pozycja A.IV) to składniki aktywów trwałych, utrzymywane przez jednostkę w okresie powyżej roku od dnia bilansowego w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych. Zalicza się do nich nieruchomości lub wartości niematerialne i prawne zaliczane do inwestycji, długoterminowe aktywa finansowe oraz inne inwestycje długoterminowe.

2.4.1. Nieruchomości (zaliczane do inwestycji)

Do nieruchomości inwestycyjnych (pozycja A.IV.1) zalicza się te nieruchomości (grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle, budynki, lokale stanowiące odrębną własność, a także spółdzielcze prawo do lokalu), które są posiadane przez jednostkę (nabyte lub wytworzone we własnym zakresie) w celu osiągnięcia bezpośrednich korzyści, np. w postaci wzrostu ich wartości lub uzyskania pożytków, np. z najmu, dzierżawy. Nie mogą one być używane przez jednostkę, jak środki trwałe, które przynoszą korzyści pośrednio, służąc prowadzeniu przez jednostkę działalności operacyjnej. Do nieruchomości inwestycyjnych zalicza się np.:

• grunt utrzymywany w posiadaniu ze względu na długoterminowy wzrost jego wartości, a nie w celu sprzedaży po krótkim okresie w ramach zwykłej działalności jednostki,
• grunt, którego przyszłe użytkowanie pozostaje aktualnie nieokreślone - jeżeli jednostka nie określiła, że będzie użytkowała grunt jako nieruchomość zajmowaną przez właściciela, lub przeznaczy go na sprzedaż w krótkim okresie w ramach zwykłej działalności gospodarczej, to uznaje się, że grunt ten jest utrzymywany w posiadaniu ze względu na wzrost jego wartości,
• budynek, którego właścicielem jest jednostka oddany w leasing operacyjny, najem lub dzierżawę.

Natomiast do nieruchomości inwestycyjnych nie zalicza się np.:

• nieruchomości przeznaczonych na sprzedaż w ramach zwykłej działalności jednostki lub nieruchomości w trakcie budowy lub dostosowywania z przeznaczeniem na sprzedaż, np. nieruchomości nabytych wyłącznie w celu zbycia w bliskiej przyszłości lub w celu dostosowania i odsprzedaży,
• budynków i budowli w toku budowy lub ulepszenia, poprzedzającego oddanie ich do używania jako inwestycje w nieruchomości; do czasu zakończenia prac traktowane są tak jak środki trwałe w budowie,
• nieruchomości zajmowanych przez właściciela, w tym m.in. nieruchomości:
• utrzymywanych w posiadaniu z myślą o przyszłym wykorzystaniu przez właściciela w prowadzonej działalności,
• zajmowanych przez pracowników (niezależnie od tego, czy pracownicy płacą czynsz w wysokościach stawek rynkowych, czy też nie),
• oczekujących na zbycie,
• nieruchomości oddanych w leasing finansowy innej jednostce.

Nieruchomości inwestycyjne wycenia się, przyjmując za podstawę art. 28 ust. 1 pkt 1a ustawy o rachunkowości, według:

• zasad stosowanych do środków trwałych, a więc w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia, powiększonym o koszty ulepszeń, a pomniejszonym o odpisy amortyzacyjne i odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub
• ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej.

W przypadku przyjęcia przez jednostkę wyceny nieruchomości inwestycyjnej według zasad obowiązujących dla środków trwałych do ksiąg rachunkowych wprowadza się nieruchomość w jej wartości początkowej, którą stanowić może cena nabycia w przypadku jej zakupu bądź koszt wytworzenia. Wartość początkową nieruchomości inwestycyjnych wycenianych według zasad stosowanych dla środków trwałych powiększają nakłady na ulepszenie (por. art. 31 w związku z art. 28 ust. 1a ustawy o rachunkowości). Natomiast pomniejszają tę wartość bieżące odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe dokonywane w okresie przewidywanej ekonomicznej użyteczności nieruchomości oraz odpisy z tytułu trwałej utraty wartości, które zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych (por. art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. c ustawy o rachunkowości). Do trwałej utraty wartości w przypadku nieruchomości inwestycyjnych może dojść np. w wyniku załamania się rynku nieruchomości, na skutek znacznego spadku czynszów najmu nieruchomości położonych w tej samej okolicy (regionie), w którym jednostka posiada nieruchomość lub gdy jednostka długo poszukuje nowego najemcy i istnieje zagrożenie, że w dłuższym okresie nie osiągnie planowanych przychodów z najmu. W razie ustania przyczyn wskazujących na trwałą utratę wartości nieruchomości inwestycyjnych (wycenianych według zasad określonych dla środków trwałych) nie później niż na kolejny dzień bilansowy należy dokonać zmniejszenia lub całkowitego odwrócenia utworzonego w poprzednim roku obrotowym odpisu z tytułu trwałej utraty wartości, zapisem po stronie Wn konta 07-6 "Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości inwestycji w nieruchomości i prawa", w korespondencji ze stroną Ma konta 76-0 "Pozostałe przychody operacyjne".

W przypadku wyceny nieruchomości inwestycyjnej według ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych. Ten sposób wyceny bilansowej obliguje natomiast do zaktualizowania wartości nieruchomości do jej aktualnej ceny rynkowej (wartości godziwej), którą jednostka może oszacować samodzielnie lub korzystając z pomocy rzeczoznawcy. Cena rynkowa to cena sprzedaży, inaczej cena pochodząca z rynku, np. cena po której jednostka sprzedaje swoje towary lub wyroby. Ustawa o rachunkowości w art. 28 ust. 5 definiuje cenę sprzedaży netto składnika aktywów, jako możliwą do uzyskania na dzień bilansowy cenę jego sprzedaży bez podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego, pomniejszoną o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia oraz koszty związane z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny sprzedaży netto danego składnika aktywów, to należy w inny sposób określić jego wartość godziwą na dzień bilansowy. Z kolei, jak wynika z art. 28 ust. 6 ustawy o rachunkowości, za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Przyjmując wycenę inwestycji w nieruchomości według wartości rynkowych, jednostka ma obowiązek aktualizacji wyceny co najmniej na każdy dzień bilansowy. Zmiany wartości rynkowej (godziwej) nieruchomości inwestycyjnej (jej wzrost lub zmniejszenie) odnosi odpowiednio na pozostałe przychody operacyjne lub w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych (por. art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. c ustawy o rachunkowości).

Przepisy ustawy o rachunkowości nie wskazują, czy do wszystkich inwestycji w nieruchomości należy stosować tę samą metodę wyceny. Przy czym - naszym zdaniem - nie można wyceniać jednych nieruchomości w cenie nabycia, zaś innych w cenie rynkowej lub ustalonej w inny sposób wartości godziwej.

2.4.2. Wartości niematerialne i prawne (zaliczane do inwestycji)

Do inwestycji w wartości niematerialne i prawne (pozycja A.IV.2) zalicza się te, które są posiadane przez jednostkę w celu uzyskania korzyści ekonomicznych z przyrostu ich wartości. Inwestycji nie stanowią wartości niematerialne i prawne nabyte w celu wykorzystania ich do prowadzenia bieżącej działalności statutowej jednostki, bowiem wówczas ujmuje się je w pozycji A.I aktywów bilansu. Nie ujmuje się też w pozycji A.IV.2 wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli nabyto je z zamiarem odprzedaży w ramach prowadzonej przez jednostki działalności. W takim przypadku ujmuje się je w księgach rachunkowych i w bilansie jako towary. Wartości niematerialne i prawne zaliczone do inwestycji w grupie aktywów trwałych wycenia się podobnie jak nieruchomości inwestycyjne według zasad stosowanych do wartości niematerialnych i prawnych lub według ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej (por. art. 28 ust. 1 pkt 1a ustawy o rachunkowości). W praktyce inwestycje w tej postaci raczej nie występują.

2.4.3. Długoterminowe aktywa finansowe

Do długoterminowych aktywów finansowych (pozycja A.IV.3) zalicza się aktywa płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie przekraczającym 12 miesięcy od dnia bilansowego. Wykazuje się je w bilansie z podziałem na aktywa w jednostkach powiązanych, w pozostałych jednostkach, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale oraz w pozostałych jednostkach z dalszym podziałem na:

• udziały lub akcje,
• inne papiery wartościowe,
• udzielone pożyczki,
• inne długoterminowe aktywa finansowe.

Wycena akcji lub udziałów w jednostkach podporządkowanych oraz innych długoterminowych aktywów finansowych następuje zgodnie z ustawą o rachunkowości, natomiast pozostałych udziałów i akcji, innych papierów wartościowych i pożyczek - według przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 277), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie instrumentów finansowych. Jeżeli jednostka ma prawo do skorzystania z uproszczeń w tym względzie (por. art. 28b ustawy o rachunkowości), to może wszystkie długoterminowe aktywa finansowe wyceniać zgodnie z ustawą o rachunkowości.

Na podstawie art. 28b ustawy o rachunkowości, przepisów ww. rozporządzenia mogą nie stosować jednostki, które za poprzedni rok obrotowy nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:

1) 25.500.000 zł - w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,

2) 51.000.000 zł - w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,

3) 50 osób - w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.

Przy czym uproszczenia tego nie mogą zastosować jednostki, o których mowa w art. 3 ust. 1e pkt 1-6 ustawy o rachunkowości. Ponadto - według zasad określonych w ustawie o rachunkowości - udziały i akcje wyceniają wszystkie jednostki mikro. Przypominamy, iż w świetle art. 28a tej ustawy, jednostka mikro nie wycenia aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia.

Jeżeli dana jednostka, korzystając z art. 28b ustawy o rachunkowości, nie stosuje do wyceny długoterminowych aktywów finansowych rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych, to posiadane długoterminowe aktywa finansowe na dzień bilansowy wycenia na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości. Stosownie do tego przepisu długoterminowe aktywa finansowe nie później niż na dzień bilansowy podlegają wycenie według:

• ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub
• wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia (jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności),
• wartości w cenie nabycia przeszacowanej do wartości w cenie rynkowej (różnicę z przeszacowania rozlicza się wtedy zgodnie z art. 35 ust. 4 ustawy o rachunkowości).

W powyższy sposób wycenia się także udziały w jednostkach podporządkowanych zaliczonych do aktywów trwałych. Przy czym, na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowości udziały te mogą być również wyceniane metodą praw własności, pod warunkiem, że będzie ona stosowana jednolicie wobec wszystkich jednostek podporządkowanych.

Rozporządzenie w sprawie instrumentów finansowych wymaga, aby jednostka stosująca tę regulację klasyfikowała aktywa finansowe do czterech, wskazanych poniżej kategorii.

Należy podkreślić dwa istotne rozwiązania związane z klasyfikacją aktywów finansowych dla potrzeb rozporządzenia. Po pierwsze zasady klasyfikacji powinny być uwzględnione w polityce rachunkowości jednostki, która zobligowana jest do stosowania rozporządzenia (§ 5 ust. 2). Po drugie klasyfikacja przeprowadzana jest w dniu nabycia lub powstania danego instrumentu finansowego, zatem odzwierciedla informacje i okoliczności istniejące na ten dzień (§ 5 ust. 1 rozporządzenia).

W tym miejscu należy wspomnieć, że ewentualna błędna klasyfikacja na dzień ujęcia (niezgodna z wytycznymi rozporządzenia) powinna prowadzić do jej skorygowania w drodze procedur przewidzianych dla korekty błędów. Oznacza to, że przeniesienie między kategoriami jest wymagane, a nie stanowi reklasyfikacji składnika.

Udziały lub akcje wystąpią w tych jednostkach, które są inwestorami (wspólnikami, akcjonariuszami) zobowiązanymi do prowadzenia ksiąg rachunkowych lub członkami spółdzielni posiadającymi nabyte w tych jednostkach udziały. Wycenia się je według wyżej opisanych zasad. Zarówno udziały, jak i akcje stanowią dla posiadających je inwestorów lokatę kapitału i zarazem dają im prawo kontrolowania lub wywierania wpływu na politykę finansową jednostki będącej emitentem udziałów lub akcji. W bilansie udziały lub akcje wykazuje się następująco:

Nie zalicza się do tej grupy udziałów i akcji własnych jednostki sporządzającej bilans oraz udziałów i akcji jednostki dominującej posiadanych przez jednostkę zależną, ponieważ tego rodzaju akcje i udziały wykazuje się w aktywach bilansu w pozycji D. "Udziały (akcje) własne". Do tej grupy składników nie zalicza się również:

• wydatków na założenie fundacji - stanowią one darowiznę,
• dopłat wniesionych do spółki z o.o. przez wspólników - są to koszty finansowe.

Inne papiery wartościowe są to z reguły tzw. dłużne papiery wartościowe zaliczane do długoterminowych aktywów finansowych, tj. płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie przekraczającym 12 miesięcy od dnia bilansowego. Jednostki stosujące przepisy rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych inne (niż udziały i akcje) papiery wartościowe wyceniają w skorygowanej cenie nabycia lub w wartości godziwej albo w cenie nabycia (bez dyskonta z uwzględnieniem zasady ostrożności). Natomiast wycena tych aktywów przez jednostki niestosujące ww. rozporządzenia może nastąpić według zasad ogólnych określonych w art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości, tj. w cenie nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej albo w skorygowanej cenie nabycia - jeśli dla danego składnika został określony termin wymagalności. W bilansie inne papiery wartościowe wykazuje się z podziałem na:

Każda odmiana (rodzaj) dłużnego papieru wartościowego wyróżnia się tym, że stanowi formę pożyczki zaciągniętej przez emitenta tego papieru od nabywcy i podlega spłacie w wielkości powiększonej o przysługujące nabywcy (inwestorowi) dyskonto (tzn. różnicę między wartością nominalną papieru wartościowego a niższą od niej ceną nabycia), a ponadto posiada z góry określoną datę jego wykupu oraz wielkość dyskonta, które realizuje w postaci zysku posiadacz danego papieru wartościowego. Inne niż udziały i akcje papiery wartościowe obejmują:

• obligacje,
• bony komercyjne,
• listy zastawne,
• skrypty dłużne,
• certyfikaty inwestycyjne,
• jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,
• inne zbywalne papiery dłużne lub prawa majątkowe, np. prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, nieposiadające terminu wymagalności lub też o terminie wymagalności późniejszym niż rok od dnia bilansowego.

Udzielone pożyczki wycenia się - na mocy art. 28 ust. 1 pkt 7 ustawy o rachunkowości - w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności. Oznacza to, że kwotę udzielonej pożyczki długoterminowej wykazuje się w bilansie wraz z należnymi jednostce, zgodnie z umową, odsetkami. Pożyczkę pomniejsza ewentualny odpis aktualizujący. Udzielone pożyczki zaliczone do aktywów finansowych na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 7a ustawy o rachunkowości mogą być wyceniane według skorygowanej ceny nabycia. Prawo wyboru metody wyceny udzielanych pożyczek - w kwocie wymaganej zapłaty lub w skorygowanej cenie nabycia - mają wyłącznie jednostki niestosujące rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych. Przy czym jednostki mikro mogą wyceniać udzielone pożyczki wyłącznie w kwocie wymaganej zapłaty, na podstawie art. 28a ustawy o rachunkowości, nie wyceniają one bowiem aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia. Z kolei jednostki, które stosują przepisy rozporządzenia w sprawie instrumentów finansowych, wyceniają udzielone pożyczki wyłącznie w skorygowanej cenie nabycia. W bilansie udzielone pożyczki wykazuje się następująco:

Jeżeli spłata pożyczki następuje w ratach, to tę część rat pożyczki, która podlegać będzie spłacie w następnym roku obrotowym po dniu bilansowym (w ciągu 12 kolejnych miesięcy po tym dniu), zalicza się do inwestycji krótkoterminowych i wykazuje jako krótkoterminowe aktywa finansowe w jednostkach powiązanych lub w pozostałych jednostkach - udzielone pożyczki, odpowiednio w pozycji B.III.1 lit. a) lub B.III.1 lit. b) aktywów.

Nie wykazuje się w tej pozycji pożyczek z ZFŚS udzielonych na okres dłuższy niż rok. Nie są to inwestycje. Pożyczki te wykazuje się w bilansie w pozycji B.II.3 lit. c) "Należności krótkoterminowe od pozostałych jednostek - inne".

Inne długoterminowe aktywa finansowe obejmują aktywa finansowe długoterminowe, inne niż udziały, akcje oraz inne papiery wartościowe i pożyczki (podlegające wykazaniu w poprzednich pozycjach), m.in.: długoterminowe lokaty bankowe, bony oszczędnościowe, jeżeli ich realizacja ma nastąpić nie wcześniej niż po 12 miesiącach od dnia bilansowego. Lokaty wycenia się według ich wartości nominalnej wraz ze skapitalizowanymi, zarachowanymi do przychodów finansowych odsetkami. W pozycji tej wykazuje się również odsetki od tych lokat ustalone za okres od dnia zawarcia umowy z bankiem do dnia bilansowego, ale nienotyfikowane przez bank. Ponadto w pozycji tej wykazuje się również długoterminowe należności z tytułu leasingu finansowego wymagające zapłaty po 12 miesiącach od dnia bilansowego. W bilansie inne długoterminowe aktywa finansowe prezentuje się następująco:

2.4.4. Inne inwestycje długoterminowe

Inne inwestycje długoterminowe (pozycja A.IV.4) obejmują aktywa niekwalifikujące się do udziałów, akcji, dłużnych papierów wartościowych i pożyczek takie jak, np. zdeponowane w banku jako lokata kapitału złoto, kamienie szlachetne i dzieła sztuki. Przy czym nie mogą być one przeznaczone do sprzedaży w kolejnych 12 miesiącach od dnia bilansowego oraz nie mogą być zaliczone do towarów lub materiałów. W tej pozycji wykazuje się także zapasy o charakterze rezerw, nieprzeznaczone do bieżącego obrotu. Aktywa wykazywane w tej pozycji wycenia się z uwzględnieniem art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości, tj. według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej. Bezpieczniej jest wyceniać je w cenach nabycia.