Wycena rozchodu zapasów w ujęciu księgowym

Jednostka wycenia zapasy według cen nabycia. W jaki sposób powinniśmy ustalać wartość rozchodu zapasów? Która z metod wyceny rozchodu zapasów jest najbardziej precyzyjna?

Rozchód rzeczowych składników majątku obrotowego z magazynu powinno wyceniać się w oparciu o te same wartości, według których składniki te zostały ujęte w chwili przyjęcia ich do magazynu. Jeśli przychód zapasów księgowany jest według wartości rzeczywistych, tj. według cen zakupu, cen nabycia lub kosztów wytworzenia, to jednostka może skorzystać z uproszczenia przy wycenie ich rozchodu. Wówczas, aby ustalić wartość rozchodowanych składników zapasów, do wyceny stosować można metodę FIFO, LIFO, cen przeciętnych lub szczegółowej identyfikacji cen.

Jeżeli w magazynie znajdują się zapasy jednorodne, które nie są składowane oddzielnie, a pochodzą z różnych dostaw (lub z różnych zakończonych partii produkcyjnych) i są wprowadzone na magazyn i do ksiąg rachunkowych w różnych cenach (lub kosztach wytworzenia), to mogą powstać trudności w momencie ustalania wartości ich rozchodu. W takim przypadku można stosować jedną z uproszczonych metod wyceny, określonych w art. 34 ust. 4 ustawy o rachunkowości. Zgodnie z tym przepisem, gdy ceny nabycia albo zakupu, lub koszty wytworzenia jednakowych albo uznanych za jednakowe, ze względu na podobieństwo ich rodzaju i przeznaczenie, są różne, wartość stanu końcowego rzeczowych składników aktywów obrotowych wycenia się w zależności od przyjętej przez jednostkę metody ustalania wartości ich rozchodu, w tym zużycia, sprzedaży:

1) według cen przeciętnych, tj. ustalonych w wysokości średniej ważonej cen (kosztów) danego składnika aktywów,

2) przyjmując, że rozchód składnika aktywów wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników aktywów, które jednostka najwcześniej nabyła (wytworzyła), tzw. metoda FIFO,

3) przyjmując, że rozchód składników aktywów wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników aktywów, które jednostka najpóźniej nabyła (wytworzyła), tzw. metoda LIFO,

4) w drodze szczegółowej identyfikacji rzeczywistych cen (kosztów) tych składników aktywów, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich zakupu lub wytworzenia.

Trzeba zaznaczyć, że założenie odnośnie kolejności wydawania zapasów z magazynu przyjmowane jest do celów ewidencji księgowej. Z tego względu nie musi ono odzwierciedlać fizycznego ruchu zapasów w magazynie.

Metoda cen przeciętnych zwana jest również metodą średniej ważonej. Polega ona na tym, że cenę nabycia (koszt wytworzenia) każdej pozycji zapasów ustala się w oparciu o średnią ważoną cen nabycia (kosztów wytworzenia) podobnych pozycji składników aktywów na początku okresu oraz cen nabycia (kosztów wytworzenia) podobnych pozycji zakupionych bądź wyprodukowanych w ciągu okresu. Przeciętną cenę (koszt) oblicza się jako iloraz wartości i ilości dostępnych składników zapasów. W celu jej ustalenia można skorzystać z następującego wzoru:

Jednostka może określać średnią ważoną cen po każdej kolejnej dostawie lub okresowo, np. za dany okres sprawozdawczy (miesiąc).

W metodzie FIFO (pierwsze przyszło - pierwsze wyszło) przyjmuje się założenie, że zapasy wydawane są zgodnie z kolejnością ich przyjęcia do magazynu. Oznacza to, że jako pierwsze wydawane są dostawy, które zostały przyjęte najwcześniej. W magazynie pozostają zatem zapasy zakupione czy wyprodukowane jako ostatnie. Dzięki stosowaniu tej metody wielkość zapasu końcowego odzwierciedla w księgach rachunkowych oraz w bilansie najbardziej aktualną wartość.

W metodzie LIFO (ostatnie przyszło - pierwsze wyszło) przyjmuje się odwrotne założenie niż w metodzie FIFO. Wycenę rozchodu rozpoczyna się bowiem od cen (kosztów) ostatniej dostawy (partii produkcji), czyli wycena następuje kolejno po cenach tych składników, które jednostka zakupiła czy wyprodukowała najpóźniej. Na koniec okresu zapas będzie zatem obejmował pozycje, które zostały przyjęte najwcześniej. W praktyce metoda ta jest stosowana bardzo rzadko, ponieważ wartość zapasów w księgach rachunkowych oraz w bilansie może różnić się istotnie od ich wartości rynkowej.

Metoda szczegółowej identyfikacji cen to najbardziej precyzyjna metoda wyceny rozchodu zapasów. Nie jest ona wskazana w przypadku dużej ilości zapasów tego samego rodzaju. W metodzie tej zapas jest wyceniony dokładnie w takiej samej cenie (koszcie), w której został przyjęty na stan magazynowy. Jednostki stosują ją wtedy, gdy zapasy są przeznaczone do ściśle określonych przedsięwzięć, gdzie konkretna partia posiada szczególne właściwości wyróżniające ją spośród innych znajdujących się na stanie w magazynie.